اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder – SAD): معرفی و درمان

اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder – SAD) شکلی از افسردگی است که با نام‌های افسردگی فصلی (seasonal depression) یا افسردگی زمستانی (winter depression) نیز شناخته می‌شود. در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR)، این اختلال به عنوان نوعی افسردگی یعنی اختلال افسردگی اساسی با الگوی فصلی (major depressive disorder with seasonal pattern) تعریف شده است.

افراد مبتلا به SAD تغییرات خلقی و علائم مشابه افسردگی را تجربه می‌کنند. این علائم معمولاً در ماه‌های پاییز و زمستان، زمانی که نور خورشید کمتر است، رخ می‌دهند و با رسیدن بهار بهبود می‌یابند. در ایالات متحده، دشوارترین ماه‌ها برای افراد مبتلا به SAD معمولاً ژانویه و فوریه هستند. اگرچه کمتر شایع است، برخی افراد ممکن است SAD را در تابستان تجربه کنند.

SAD فراتر از یک «افسردگی موقت زمستانی (winter blues)» است. علائم آن می‌تواند آزاردهنده و شدید باشد و در عملکرد روزمره تداخل ایجاد کند. خوشبختانه این اختلال قابل درمان است. شیوع SAD باتوجه به عرض جغرافیایی (geographical latitude)، سن و جنس متفاوت است. این اختلال در مناطق دور از خط استوا، جایی که ساعات روز در زمستان کمتر است، شایع‌تر است. افراد جوان‌تر و زنان نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

علل احتمالی SAD با تغییرات مغزی مرتبط است که به دلیل کوتاه‌تر شدن ساعات روز و کاهش نور خورشید در زمستان ایجاد می‌شود. با تغییر فصل‌ها، افراد دچار تغییر در ساعت بیولوژیکی داخلی (circadian rhythm) خود می‌شوند که می‌تواند آنها را از برنامهٔ روزانه‌شان عقب بیندازد.

علائم و درمان

علائم رایج SAD شامل خستگی (fatigue) حتی با خواب زیاد و افزایش وزن ناشی از پرخوری و تمایل به مصرف کربوهیدرات‌ها است. شدت علائم می‌تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد و بسیاری از آنها مشابه افسردگی اساسی (major depression) هستند، مانند:

• احساس ناراحتی یا خلق افسرده (feeling sad or depressed mood)
• کاهش علاقه یا لذت در فعالیت‌های سابقاً مورد علاقه (loss of interest or pleasure)
• تغییر در اشتها؛ معمولاً پرخوری و تمایل به کربوهیدرات (changes in appetite, usually eating more and craving carbohydrates)
• تغییر در خواب؛ معمولاً خواب بیش از حد (change in sleep, usually sleeping too much)
• کاهش انرژی یا خستگی بیشتر با وجود خواب طولانی (loss of energy or increased fatigue despite increased sleep)
• افزایش فعالیت بدنی بی‌هدف (مثل بی‌قراری، قدم زدن مداوم، تاب دادن دست‌ها) یا کندی حرکات و گفتار (increase in purposeless physical activity or slowed movements or speech) که باید قابل مشاهده برای دیگران باشد
• احساس بی‌ارزشی یا گناه (feeling worthless or guilty)
• دشواری در تفکر، تمرکز یا تصمیم‌گیری (difficulty thinking, concentrating, or making decisions)
• افکار مربوط به مرگ یا خودکشی (thoughts of death or suicide)

SAD می‌تواند در هر سنی شروع شود، اما معمولاً بین ۱۸ تا ۳۰ سالگی آغاز می‌شود.

درمان اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder – SAD)

SAD را می‌توان به روش‌های مختلف به‌طور مؤثر درمان کرد، از جمله: نور درمانی (light therapy)، داروهای ضدافسردگی (antidepressant medications)، گفتار درمانی (talk therapy) یا ترکیبی از این روش‌ها. هرچند علائم معمولاً با تغییر فصل بهبود می‌یابند، درمان می‌تواند سرعت بهبود را افزایش دهد، به‌ویژه اگر علائم شدید شده باشند.

نور درمانی (Light Therapy)

نور درمانی شامل نشستن در مقابل یک جعبه نور درمانی (light therapy box) است که نور بسیار روشنی ساطع می‌کند و اشعه فرابنفش مضر (UV rays) را فیلتر می‌کند. معمولاً روزانه ۲۰ دقیقه یا بیشتر، معمولاً صبح زود در ماه‌های زمستان انجام می‌شود. بیشتر افراد طی یک تا دو هفته پس از شروع درمان، بهبودهایی را مشاهده می‌کنند. برای حفظ اثرات و جلوگیری از عود، درمان معمولاً تا پایان زمستان ادامه می‌یابد. با توجه به احتمال بازگشت علائم در اواخر پاییز، برخی افراد ممکن است درمان نور را از اوایل پاییز شروع کنند تا از بروز علائم پیشگیری کنند.

رواندرمانی

رواندرمانی، به ویژه درمان شناختی–رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy – CBT)، می‌تواند به‌طور مؤثری SAD را درمان کند.

دارو درمانی (Medications)

داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors – SSRIs) رایج‌ترین داروهای ضدافسردگی مورد استفاده برای SAD هستند.

تغییر سبک زندگی و مواجهه با نور طبیعی

برای برخی افراد، افزایش قرارگیری در معرض نور خورشید می‌تواند علائم SAD را بهبود دهد. برای مثال، گذراندن زمان در فضای باز یا چیدمان خانه یا محل کار به‌گونه‌ای که در طول روز نور پنجره به شما برسد. (با این حال، قرارگیری در معرض نور UV خورشید می‌تواند خطر سرطان پوست را افزایش دهد، بنابراین بهتر است با پزشک درباره مزایا و خطرات نور مستقیم خورشید در پیشگیری و درمان SAD مشورت کنید.) مراقبت از سلامت عمومی و سبک زندگی سالم نیز کمک‌کننده است: ورزش منظم، رژیم غذایی سالم، خواب کافی و فعال بودن و ارتباط با دیگران (مانند داوطلبی، شرکت در فعالیت‌های گروهی و ملاقات با دوستان و خانواده) می‌تواند مفید باشد.

مراجعه به متخصص

اگر احساس می‌کنید علائم SAD را دارید، کمک یک متخصص سلامت روان (trained medical professional) ضروری است. همانند سایر انواع افسردگی، مهم است که اطمینان حاصل شود هیچ بیماری دیگری باعث علائم شما نشده باشد. SAD ممکن است در حضور کم‌کاری تیروئید (hypothyroidism)، افت قند خون (hypoglycemia)، مونونوکلئوز عفونی (infectious mononucleosis) و سایر عفونت‌های ویروسی اشتباه تشخیص داده شود، بنابراین ارزیابی دقیق حیاتی است. یک متخصص سلامت روان می‌تواند این اختلال را تشخیص دهد و گزینه‌های درمانی را بررسی کند. با درمان مناسب، SAD می‌تواند قابل مدیریت باشد.