چرا میلیون‌ها نفر برنامه هایی مثل جزیره عشق و یا عشق ابدی را تماشا می کنند؟ (بخش اول)
روان‌شناسی جزیره عشق
چرا FOMO (ترس از جا ماندن)، هیاهوی شبکه‌های اجتماعی و بدن‌های «بی‌عیب و نقص» میلیون‌ها نفر را جذب جزیره های عشق می کند؟
مقدمه و جذابیت جزیره عشق
جزیره عشق (Love Island)، برنامه تلویزیونی بریتانیایی واقعیت‌محور (Reality TV) با محوریت عشق است که در سال ۲۰۱۵ آغاز شد. این برنامه به‌سرعت به پدیده‌ای فرهنگی تبدیل شد و از آن زمان به فراتر از بریتانیا گسترش یافت؛ نسخه‌های بین‌المللی آن از آلبانی تا ایالات متحده ساخته شدند و حتی نمونه فارسی‌زبان آن، مانند «عشق ابدی»، تولید شد. هر تابستان میلیون‌ها بیننده درگیر ویلایی آفتابی، افراد مجرد جذاب و عاشقانه‌های پرشتاب برنامه می‌شوند.
در هر فصل، یک آژانس انتخاب بازیگر گروهی از «جزیره‌نشینان» مجرد را گرد هم می‌آورد تا در ویلایی طراحی‌شده و جدا از دیگران زندگی کنند. دوربین‌ها و میکروفون‌های مخفی، هر اتفاقی را به‌صورت شبانه‌روزی ضبط می‌کنند. برای ماندن در بازی، افراد باید جفت شوند؛ هر کسی تنها بماند یا حمایت کافی از رأی عمومی دریافت نکند، ممکن است از جزیره اخراج شود. اخراج شرکت‌کنندگان، راه را برای ورود افراد جدید باز می‌کند.
اما فراتر از شکم های شش تکه، لباس های شنا و شوخ طبعی، موفقیت جزیره عشق (Love Island) ریشه در مسائلی عمیق تر دارد. این برنامه به‌طرز هوشمندانه‌ای نیازهای اجتماعی و روان‌شناختی پایه‌ای انسان‌ها را مورد هدف قرار داده، بینندگان منفعل تلویزیون را به مشارکت‌کنندگان فعال تبدیل کرده و پیرامون خود یک جامعه ایجاد کرده است. هم‌زمان، به دلیل ترویج ایده‌آل‌های غیرواقعی و فشارهایی که بر شرکت‌کنندگان وارد می‌کند، محل بحث و انتقاد نیز هست. در این مقاله، دلایل محبوبیت برنامه‌هایی مانند جزیره عشق، نحوه بهره‌گیری آن‌ها از شبکه‌های اجتماعی و اثرات پیچیده‌شان بر بینندگان و شرکت‌کنندگان مورد بررسی قرار گرفته است.
جذابیت جزیره عشق: اجتماع، مشارکت و FOMO
در ظاهر، برنامه جزیره عشق (Love Island) از فرمولی پیروی می‌کند که قدمتی به اندازه تاریخ تلویزیون واقعیت‌محور دارد: گروهی از جوانان جذاب و مجرد را در ویلایی جدا شده از زندگی روزمره قرار دهید، آن‌ها را درگیر چالش‌های مختلف کنید و در نهایت شاهد درام (و گاهی عشق) باشید. با این حال، طرفداران فصل به فصل بازمی‌گردند، نه به خاطر تغییر فرمول، بلکه به این دلیل که می‌توانند بخشی از آن باشند.
برنامه به‌طور فعال بینندگان را به مشارکت و تعامل دعوت می‌کند و مرز میان مخاطب و تولیدکننده را محو می‌سازد. از طریق رأی‌دهی در اپلیکیشن و نظرسنجی‌های عمومی، طرفداران نتایج را شکل می‌دهند؛ مشخص می‌کنند چه کسی از جزیره حذف شود یا کدام زوج‌ها شایسته جایزه هستند و عملاً به «تهیه‌کنندگان مشترک» ماجرا تبدیل می‌شوند. این توانمندسازی مخاطب در عصر شبکه‌های اجتماعی، تجربه مشارکت را به‌شدت تقویت کرده است. بینندگان فقط برنامه را تماشا نمی‌کنند؛ آن‌ها درگیر آن هستند، رأی می‌دهند، پیش‌بینی می‌کنند، واکنش نشان می‌دهند و نسبت به سرنوشت شرکت‌کنندگان احساس تعلق پیدا می‌کنند.
هم‌زمان، حس تعلق به جامعه[1] که برنامه میان طرفداران ایجاد می‌کند اهمیت ویژه‌ای دارد. هر شب که جزیره عشق پخش می‌شود، هزاران نفر در شبکه‌های اجتماعی مانند X، اینستاگرام، تیک‌تاک و ردیت[2] گرد هم می‌آیند تا سریعا واکنش های خود و میم های مختلف را به اشتراک بگذارند. انگار که هر شب، اینترنت به یک چت گروهی بزرگ تبدیل می‌شود که درباره جزیره عشق صحبت می‌کند. حتی پژوهشگران دانشگاهی نیز اشاره کرده‌اند که شبکه‌های اجتماعی، بینندگان منفعل گذشته را به یک جامعه فعال از طرفداران تبدیل کرده است. دوستان و افراد غریبه کنار هم جمع می‌شوند تا به شوخی‌ها بخندند، درباره تصمیمات شرکت‌کنندگان بحث کنند و حتی حقه‌های تولیدکنندگان را بررسی کنند. این تجربه جمعی گاهی به عنوان یک «جامعه مجازی دوستانه» توصیف شده که برای مدت کوتاهی شبکه‌های اجتماعی را «جای خوبی برای بودن» می‌کند و چرخه معمول طعنه و توهین آنلاین را می‌شکند. حتی دورهمی‌هایی برای تماشای زنده برنامه برگزار می‌شود که شب‌های تماشای جزیره عشق را به یک رویداد اجتماعی زنده تبدیل می‌کند. به ویژه نسل Z این جمع‌های تماشای زنده را دوست دارد؛ بعد از سال‌ها تجربه تماشای انفرادی، آن‌ها از جمع شدن، تشویق کردن و واکنش به جدیدترین اتفاقات برنامه لذت می‌برند.
تماشای جمعی نیازهای عمیق روان‌شناختی انسان، به‌ویژه نیاز به تعلق و ارتباط اجتماعی، را برآورده می‌کند و به طرفداران اجازه می‌دهد تجربه‌ای احساسی و مشترک پیرامون برنامه بسازند. به عبارت دیگر، تماشای جزیره عشق تنها درباره محتوای برنامه نیست؛ بلکه درباره حضور در یک لحظه فرهنگی و شرکت در یک گفتگوی دسته‌جمعی شبانه است. از دست دادن یک قسمت، به معنای از دست دادن میم‌ها و بحث‌های روز بعد است؛ دوز قدرتمندی از ترس از عقب ماندن (FOMO) که بسیاری را وادار می‌کند برنامه را به‌صورت زنده دنبال کنند.
با وجود تمام بحث‌ها درباره‌ی «واقعیت‌محور بودن»، برنامه‌ی جزیره‌ی عشق به‌روشنی و بدون شک برای سرگرمی طراحی شده است. بینندگان خوب می‌دانند که صحنه‌ها ممکن است به صورت گزینشی ویرایش شوند یا موقعیت‌ها برای ایجاد درام عمداً دست‌کاری شوند. جالب آنکه این موضوع تماشاگران را دل‌زده نمی‌کند؛ بلکه برعکس، لایه‌ای دیگر از هیجان و لذت به تجربه‌ی تماشا می‌افزاید. بسیاری از طرفداران، به‌طور موقت واقعیت را کنار می‌گذارند و می‌کوشند تشخیص دهند کدام بخش عشق واقعی و کدام صحنه‌سازی تهیه‌کنندگان است.
بخشی از جذابیت دقیقاً همین رقص میان اصالت و ساختگی بودن است. این نوع ساده‌باوری آگاهانه ممکن است عجیب به نظر برسد، اما نشان‌دهنده توانایی جزیره عشق در خلق دنیای جذاب و فریبنده ای است که طرفداران دوست دارند به آن باور داشته باشند. اینکه برنامه واقعاً «اصیل» باشد یا نه، اهمیت کمتری دارد. تماشاگران از غیبت‌گویی و شایعه‌پراکنی درباره مثلث‌های عشقی برنامه به همان اندازه‌ی درام دوستانشان لذت می‌برند و این هیجان اجتماعی بسیار واقعی است.
از تلویزیون تا شبکه‌های اجتماعی
اگرچه جزیره عشق در ابتدا به‌عنوان یک پدیده تلویزیونی ظاهر شد، اما اکنون به یک غول چندپلتفرمی تبدیل شده و به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی رشد چشمگیری داشته است. در سال ۲۰۲۵، حضور آنلاین برنامه به‌شدت افزایش یافت: حساب‌های رسمی جزیره عشق تنها در نیمه اول سال ۲۰۲۵، ۱.۸ میلیون دنبال‌کننده جدید جذب کردند که از این میان، یک میلیون نفر در تیک‌تاک بودند. این رشد، نشان‌دهنده تغییر چشمگیر در شیوه تماشای برنامه توسط مردم است.
بینندگان دیگر لازم نیست هر شب ساعت ۹ مقابل تلویزیون بنشینند تا یک ساعت کامل برنامه را ببینند؛ برجسته ترین لحظات برنامه مستقیماً روی گوشی‌تان ظاهر می شوند. بینندگان پرمشغله که وقت تماشای کامل برنامه را ندارند، از طریق کلیپ‌های کوتاه و میم‌ها در تیک‌تاک و اینستاگرام با برنامه همراه می‌شوند. لحظات کلیدی؛ مانند اخراج شوکه‌کننده، اشتباه طنزآمیز یا مشاجره شدید، در عرض چند ساعت وایرال می‌شوند و گاهی بازدید بیشتری نسبت به کل قسمت دارند.
این سبک تماشای کوتاه‌مدت و مطابق میل بیننده، تجربه جزیره عشق را دگرگون کرده است و باعث شده برنامه به‌طور همه‌جانبه در فضای آنلاین حضور داشته باشد. حتی اگر مقابل تلویزیون ننشسته باشید، به‌احتمال زیاد با جدیدترین درام‌های جزیره عشق (و نمونه فارسی زبان آن عشق ابدی) در شبکه‌های اجتماعی خود برخورد داشته اید. همچنین این تغییر، نحوه تعامل طرفداران با محتوا را نیز دگرگون کرده است. به جای اینکه مخاطبان به تدریج و طی چند هفته با شرکت‌کنندگان آشنا شوند ، بسیاری از افراد بر اساس چند لحظه وایرال، نظر می‌دهند. اگر ویدئوی یک جمله بامزه یا یک اشتباه عجیب در شبکه های اجتماعی پخش شود می‌تواند تصویر عمومی یک شرکت‌کننده را شکل دهد.
این لحظات کوتاه شهرت مانند شمشیر دو لبه هستند: اغلب توجه زیادی را به همراه می‌آورند، اما بدون زمینه‌ی قبلی یا توضیح کافی هستند. با این حال، برنامه و شرکت‌کنندگان خود را با این واقعیت جدید وفق داده اند. در سال ۲۰۲۵ مشاهده شد که وایرال شدن تقریباً به اندازه پیروزی در مسابقه ارزشمند است. یک شرکت‌کننده که به یک میم یا موضوع داغ تبدیل شود، می‌تواند سریع‌تر از قهرمان رسمی برنامه جزیره عشق، دنبال‌کننده جذب کند و در نتیجه قراردادهای پرسودی به دست آورد.
طرفداران نیز متوجه قدرت جمعی خود در شبکه‌های اجتماعی شده‌اند. آن‌ها صرفاً به صورت منفعلانه نظر نمی دهند و کامنت نمی گذارند؛ آن ها می‌توانند نتایج را تحت تأثیر قرار دهند. تماشاگران با استفاده از صدای آنلاین خود، به اشتباهات گذشته شرکت‌کنندگان اعتراض کرده‌اند (در یکی از فصل‌های آمریکا، یک شرکت‌کننده پس از آنکه طرفداران ویدئوی قدیمی او را در حال استفاده از یک واژه توهین‌آمیز منتشر کردند، واقعاً از برنامه حذف شد) و تولیدکنندگان را به چالش می‌کشند. در واقع، طرفداران نظارت از پایین[3] (کنترل از دیدگاه مخاطب) انجام می‌دهند. برنامه را از پایین زیر نظر می‌گیرند، تهیه‌کنندگان را به چالش می‌کشند و شفافیت طلب می‌کنند.
سازندگان برنامه واکنش‌های طرفداران در فضای آنلاین را با دقت دنبال می‌کنند و گاهی خطوط داستانی را به‌صورت زنده و در همان زمان تغییر می‌دهند (مزیتی که از فیلم‌برداری تنها یک روز جلوتر ناشی می‌شود). اما آن‌ها می‌دانند که اگر به مخاطبان برنامه دقیقا همان چیزی که می خواهند را بدهند، می‌تواند هیجان برنامه را از بین ببرد. همان‌طور که پروفسور استیو گرانلی هشدار می‌دهد، احساس قدرت و تأثیری که طرفداران در هدایت برنامه دارند، «کاذب» است.
او می‌گوید:
« به طرفداران «جزیره عشق» هشدار می‌دهم که به محض اینکه احساس کنند کمی کنترل و تأثیر در روند برنامه دارند، نقض آن کنترل همان چیزی خواهد بود که آن‌ها را دوباره به برنامه بازمی‌گرداند. سازندگان برنامه آنچه شما می‌خواهید را به شما نخواهند داد، زیرا به محض اینکه آن را بدهند، شما دیگر برنامه را تماشا نمی‌کنید. پیش‌بینی من این است که پایان برنامه مطابق خواسته طرفداران نخواهد بود، زیرا اگر چنین اتفاقی بیفتد، دلیلی برای تماشای فصل بعدی وجود ندارد.»
بنابراین، در حالی که هیاهوی آنلاین ممکن است به نفع خوشبختی یک زوج خاص باشد، تهیه‌کنندگان ممکن است عمداً موانعی ایجاد کنند؛ زیرا آن‌ها می‌دانند یک تماشاگر راضی، آرام است. در حالی که بینندگان ناراضی همچنان به تماشای برنامه ادامه می دهند و در شبکه های اجتماعی به امید نتیجه بهتر فعالیت می کنند. این یک رقص ظریف است: تعامل طرفداران از طریق شبکه‌های اجتماعی برای محبوبیت جزیره عشق حیاتی است، اما دوام برنامه به این بستگی دارد که این مشارکت با ایجاد تنش‌های استراتژیک و هیجان‌آور در اوج نگه داشته شود.
[1] sense of community
[2] Reddit
[3] sousveillance
پاسخ‌ها