اختلال علائم جسمانی (Somatic symptom disorder)
اختلال علائم جسمانی (Somatic symptom disorder) چیست؟
فردی که دچار اختلال علائم جسمانی است، برای مدت طولانی (معمولاً شش ماه یا بیشتر) یک یا چند علامت جسمانی دارد. این علائم ممکن است کاملاً توسط یک بیماری جسمی دیگر توضیح داده شوند یا نشوند.
فرد ممکن است نسبت به احساسات بدنی طبیعی یا یک بیماری خفیف واکنش شدید نشان دهد. او ممکن است تمایل زیادی به نگرانی دربارهٔ بیماری داشته باشد یا بیشتر از دیگران در برابر مسائل مربوط به سلامت احساس تهدید کند. با این حال، فرد تظاهر نمی‌کند؛ علائم واقعی هستند و رنج و ناراحتی حقیقی ایجاد می‌کنند.
فرد مبتلا ممکن است:
- هم‌زمان به بیش از یک پزشک مراجعه کند
- با وجود ارزیابی یا درمان‌های دریافتی احساس اطمینان و آرامش نکند
- نسبت به درمان‌های پزشکی پاسخ‌دهی کمی داشته باشد
- نسبت به عوارض جانبی درمان‌ها حساسیت بیشتری نشان دهد
فرد مبتلا به اختلال علائم جسمانی ممکن است علائم اضطراب و افسردگی نیز داشته باشد. او ممکن است به‌تدریج احساس ناامیدی کند و حتی اقدام به خودکشی داشته باشد، یا در سازگاری با استرس‌های زندگی دچار مشکل شود. همچنین ممکن است فرد به الکل یا مواد مخدر، از جمله داروهای تجویزی، وابستگی پیدا کند. همسر و سایر اعضای خانواده نیز ممکن است تحت فشار قرار گیرند، زیرا علائم فرد برای مدت‌های طولانی ادامه می‌یابد و هیچ درمان پزشکی به‌نظر نمی‌رسد که کمکی کند.
نشانه‌های اختلال علائم جسمانی بسته به فرهنگ متفاوت‌اند و این تفاوت‌ها می‌توانند به نحوهٔ نگاه یک فرهنگ به بیماری یا نقش «بیمار بودن» مربوط باشند. عوامل فرهنگی همچنین می‌توانند بر نسبت مردان و زنان مبتلا به این اختلال تأثیر بگذارند.
دانشمندان علت دقیق علائمی را که افراد مبتلا به این اختلال گزارش می‌کنند، نمی‌دانند، اما پژوهشگران نظریه‌هایی ارائه داده‌اند. برای نمونه، ممکن است افراد مبتلا، احساسات بدنی طبیعی را به‌گونه‌ای غیرعادی درک کنند. یا ممکن است هیجانات و احساسات خود را به‌جای اصطلاحات روان‌شناختی و هیجانی، در قالب علائم جسمانی توصیف کنند. تروما یا استرس نیز ممکن است باعث تغییر در نحوهٔ تجربهٔ احساسات بدنی شود.
در سال ۲۰۱۳، این تشخیص جایگزین چند اختلال دیگر شد که اکنون در راهنمای تشخیصی روان‌پزشکی وجود ندارند. به عبارت دیگر، اختلال علائم جسمانی جایگزین این تشخیص‌ها شده است:
- اختلال جسمانی‌سازی (Somatization disorder)
- اختلال سوماتوفرم نامتمایز (Undifferentiated somatoform disorder)
- هیپوکندریازیس (Hypochondriasis)
علائم اختلال علائم جسمانی
علائم این اختلال معمولاً طی سال‌های طولانی ادامه پیدا می‌کنند. فرد ممکن است دچار ناراحتی شدید شود و در عملکرد شغلی یا زندگی خانوادگی دچار افت شود. ارزیابی‌های پزشکی نمی‌توانند این علائم را توضیح دهند، یا شدت علائم بسیار بیشتر از چیزی است که در یک بیماری جسمی معمول دیده می‌شود.
درد شایع‌ترین علامت است. سایر علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بی‌حسی
- ضعف
- خستگی
- ناراحتی‌های گوارشی (مانند تهوع یا درد شکمی)
علائم می‌توانند تقریباً هر بخش بدن را درگیر کنند.
تشخیص اختلال علائم جسمانی
هیچ آزمایش آزمایشگاهی‌ای وجود ندارد که بتواند این اختلال را به‌طور قطعی تشخیص دهد. پزشک زمانی به اختلال علائم جسمانی مشکوک می‌شود که فرد شکایات جسمانی مداومی دارد و این شکایات به ارزیابی‌ها و درمان‌های معمول پزشکی پاسخ نمی‌دهند. همچنین پزشک باید بیماری‌هایی را بررسی کند که ممکن است با این اختلال اشتباه گرفته شوند، مانند ام‌اس (MS)، لوپوس، یا سندرم‌هایی مانند فیبرومیالژیا، میالژیک انسفالومیلیت/سندرم خستگی مزمن (ME/CFS)، و سندرم روده تحریک‌پذیر. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال علائم جسمانی، افسردگی یا اختلال اضطراب فراگیر هم دارند؛ بنابراین ارزیابی توسط یک متخصص سلامت روان اغلب مفید است. البته ممکن است افراد مبتلا به این اختلال، دچار بیماری‌های جسمانی واقعی نیز بشوند؛ بنابراین پزشکان باید با احتیاط عمل کنند و نباید علائم جدید را خیلی زود به این اختلال نسبت دهند.
مدت‌زمان مورد انتظار اختلال علائم جسمانی
اختلال علائم جسمانی معمولاً یک مشکل مزمن (طولانی‌مدت) است. این اختلال معمولاً پیش از ۲۵ یا ۳۰ سالگی آغاز می‌شود، هرچند ممکن است از دوران نوجوانی شروع شود. این وضعیت می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد.
پیشگیری از اختلال علائم جسمانی
اگرچه راهی قطعی برای پیشگیری از این اختلال وجود ندارد، اما تشخیص درست می‌تواند به فرد کمک کند از آزمایش‌های پزشکی غیرضروری و درمان‌های بی‌اثر یا حتی بالقوه مضر دوری کند. این موضوع هم برای فرد و هم برای پزشک چالش‌برانگیز است، زیرا ممکن است علائم جدید ناشی از یک بیماری دیگر باشند، نه اختلال علائم جسمانی.
درمان اختلال علائم جسمانی
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است پذیرش ارجاع به یک متخصص سلامت روان یا پذیرفتن اینکه نیازی به ارزیابی‌های پزشکی بیشتر نیست را دشوار بدانند. آن‌ها ممکن است نسبت به برچسب‌های مرتبط با اختلالات سلامت روان حساسیت بیشتری داشته باشند. همچنین، گاهی برخی پزشکان علائم آن‌ها را جدی نمی‌گیرند یا معتبر نمی‌دانند، که این می‌تواند باعث احساس طردشدگی در فرد شود.
بهترین حالت این است که فرد مبتلا به اختلال علائم جسمانی با پزشک مراقبت اولیه و یک متخصص سلامت روان همکاری کند تا برنامه‌ای برای ارزیابی و درمان علائم و همچنین مدیریت ناامیدی ناشی از نداشتن یک تشخیص پزشکی مشخص تدوین شود.
درمان سلامت روان می‌تواند گاهی شدت علائم را کاهش دهد یا کیفیت زندگی را بهبود بخشد. درمان شناختی‌رفتاری (CBT) می‌تواند به کاهش علائم کمک کند یا اضطراب و افسردگی همراه را هدف قرار دهد. گاهی داروهای ضدافسردگی (مانند فلوکستین، دولوکستین یا نورتریپتیلین) یا سایر داروهای روان‌پزشکی می‌توانند از شدت علائم جسمانی ناشی از این اختلال بکاهند، به‌ویژه زمانی که فرد هم‌زمان دچار اضطراب یا اختلال خلقی باشد. درمان اغلب بر مدیریت تنش‌های خانوادگی یا مقابله با مشکلات ثانویه مانند اختلال در عملکرد شغلی و اجتماعی تمرکز دارد.
روان‌درمانی می‌تواند به فرد کمک کند تا ناراحتی جسمانی مزمن را بهتر تحمل یا مدیریت کند. مدیریت استرس (مانند تکنیک‌های آرام‌سازی) نیز می‌تواند مفید باشد. برخی درمانگران شناختی‌رفتاری به افراد آموزش می‌دهند که افکار و احساساتی را که با تغییرات علائم جسمانی مرتبط‌اند، شناسایی کنند. آن‌ها ممکن است به فرد کمک کنند تمایل به «اسکن بدن» یا پایش مکرر احساسات بدنی را کاهش دهد.
چه زمانی باید با یک متخصص تماس گرفت؟
هرچه فرد مبتلا به اختلال علائم جسمانی زودتر توسط یک متخصص سلامت روان ارزیابی شود، کمک به او در مدیریت پیامدهای این اختلال آسان‌تر خواهد بود؛ از جمله جلوگیری از انجام آزمایش‌ها و درمان‌های غیرضروری، بهبود روابط بین‌فردی، و افزایش کارکرد شغلی و بهره‌وری.
پیش‌آگهی
داروها و روان‌درمانی اغلب برای اختلال علائم جسمانی مفید هستند، هرچند ممکن است مدت قابل‌توجهی طول بکشد تا نتایج درمان آشکار شوند. برای افراد مبتلا به این اختلال، کنار گذاشتن الگوهای رفتاری دیرینه معمولاً دشوار است، اما با پشتکار و حمایت کافی، پیشرفت امکان‌پذیر خواهد بود.
پاسخ‌ها