انواع پرسش ها برای مصاحبه در اتاق درمان
روانشناسان و مشاوران برای مصاحبه با مراجع از طیف مختلفی از سوالات استفاده می‌کنند. پرسش‌هایی که برای مصاحبه طراحی می‌شود تاثیر به‌سزایی بر جهت‌گیری مصاحبه دارد. ممکن است لازم باشد یک سوال به شکل‌های مختلف پرسیده شود تا اطلاعاتی که به دنبالش هستیم روشن‌تر شوند.
- پرسشهای بازپاسخ/ Open ended question
برای مصاحبه‌هایی مناسب اند که کاوشی هستند، یا تمرکز بر اکتشاف دیدگاه مراجع درباره یک رویداد خاص است.
این پرسش‌ها می‌توانند به دلایل زیر انگیزه‌بخش باشند:
مشارکت آزادانه مراجع؛
به‌رسمیت شناختن مراجع؛
همدلی مصاحبه‌کننده در شنونده بودن؛
اجتناب از سوالات خاص‌تری که ممکن است پاسخ‌دهنده را نسبت به اطلاعات تهدید‌کننده ایگو (ego-threatening) آگاه کند. پرسشهای بازپاسخ برای فهمیدن ترتیب تاریخی اتفاقات و فهمیدن واژگان پاسخ‌دهنده سودمند اند. عیب این پرسش‌ها نسبت به پرسشهای جزئی‌تر یا محدودتر این است که اطلاعات نامربوط بیشتری از مراجع بیرون می‌کشند و ممکن است بعضی اطلاعات از بین بروند.
- پرسشهای بسته-پاسخ / Close-Ended Questions
در مواقعی که موضوع و هدف مصاحبه شناخته‌شده است، مناسب است.
این سوالات معمولا پیش از سوالات بازپاسخ پرسیده می‌شوند و بستری کلی برای پرسش سوالات بعدی ایجاد می کنند. این گونه سوالات برای پاسخ‌دهندگان بی‌میل‌تر (چه به دلایل انگیزشی یا زبانی) مفید است یا برای کسانی که اطلاعاتی را ارائه می‌دهند که برای آنها اهمیت خاصی ندارد.
- پیشنهادات
- برای شروع گفت‌وگو از پرسشهای کلی و بازپاسخ استفاده کنید. این پرسش‌ها کمتر جهت‌دهی می‌کنند.
- در صورت لزوم از بازپاسخ‌ها استفاده کنید و در صورت نیاز به سراغ بسته-پاسخ‌ها بروید.
- ترکیبی از هر دو نوع پرسش برای رسیدن به تصویر بزرگتر و همچنین روشن‌شدن جزئیات مهم، لازم است
- پرسشهای کاوشگر
پرسشهای کاوشگر پرسش‌هایی هستند که پاسخ ِ پرسش قبلی را می‌کاوند.
این پرسش‌ها را در موقعیت‌های زیر می‌توان استفاده کرد:
- وقتی می‌خواهید دلایلی که در پاسخ قبلی پنهان‌شده را جست‌وجو کنید یا روشن کنید.
- به دنبال تناقض می‌گردید
- به پاسخ‌دهنده کمک کنید تا درباره موضوعی که حرف‌زدن درباره آن برایش دشوار است، صحبت کند.
- پاسخ‌های قبل‌تر را بازبینی کنید.
- روشن‌سازی/ بررسی جزئی (Clarifying/ elaborating)
- می‌تونی بیشتر برام بگی درباره… ؟
- میشه یه کم بیشتر درباره … توضیح بدی؟
- میشه برام مثال بزنی؟
- بسط دادن/ تشجیع کردن (Expanding/ Encouraging)
- بعدش چه اتفاقی افتاد؟
- اها… ممم.. متوجه شدم… خب؟ … بعدش؟ ادامه بده
- بررسی سازگاری پاسخ‌ها (Checking/ consistency)
- تو گفتی که … اما الان گفتی که … منظورت رو توضیح میدی؟ میشه بیشتر توضیح بدی؟
- بازبینی پاسخ‌ها (Revising)
- بذار برگردیم به جوابای قبلی که بهم گفتی درباره … حالا با توجه به چیزی که الان گفتی میشه بهم بیشتر درباره … توضیح بدی؟
- پرسشهای انگیزشی
عوامل مختلفی بر انگیزه پاسخ‌دهنده برای پاسخ‌دادن تأثیر می‌گذارد. تهدید ایگو، انگیزه مراجع را کاهش می‌دهد. در مقابل، ایجاد احساس بهتر در پاسخ‌دهندگان یا اهمیت دادن به پاسخ آنها باعث افزایش انگیزه می‌شود. بنابراین مهم است که کلماتی را انتخاب کنید که بی‌طرفانه باشند یا ناخواسته بر چیزی دلالت نداشته باشند.
چگونه چنین پرسش‌هایی طراحی کنیم؟
- به حداقل رساندن تهدید ایگو / Minimising Ego-Threat
یک مقدمه مربوط به مصاحبه می‌تواند تهدید را کاهش دهد. مثلا، با نشان دادن اینکه شما از موضوع آگاه هستید.
مثال:
ما می‌خوایم بفهمیم که چی میشه که کسی وارد یک رشته خاص دانشگاهی میشه. ممکنه دانش‌آموزی با دلایلی مانند: نمرات، تأثیر و فشار خانواده و دوستان یا ملاحظات مالی، وارد رشته‌ای بشه که اولین انتخاب او نبوده است. پس بذار با این پرسش شروع کنیم که چی شد که وارد رشته حقوق شدی؟
- به حداکثر رساندن شناخت/ Maximising Recognition
یکی از راه‌های ایجاد انگیزه برای پاسخ این است که نشان دهید به نظر شما دیدگاه پاسخ‌دهنده منحصر به فرد است.
مثال:
پژوهش‌های زیادی وجود داره که انتخاب رشته دانشجوها رو بررسی کرده، با این حال، این مطالعات به اندازه کافی دیدگاه خود دانش آموز رو نمی‌پرسن. به عنوان یک دانشجوی سال اول که به تازگی این فرآیند را طی کرده، مطمئن هستم که می‌توانید تحلیل دقیقی ارائه بدی و من هم خیلی دوست دارم نظرت رو بشنوم.
- پرسشهای دوپهلو
هدف از پرسیدنِ سوال در جلسه درمان، به دست‌آوردن دیدگاهِ مراجع است. اما سوال دوپهلو باعث می‌شود که به دیدگاه مراجع جهت داده شود، در نتیجه، کارکرد پرسیدن در جلسه تراپی مختل می‌شود.
به عبارت دیگر، این پرسش‌ها پاسخ مراجع را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در حالی که درمانگر نباید پیش فرضی درون پرسش قرار دهد.
پرسشهای جهت‌دار 5 دسته اند:
۱. جهت‌دهی احساسی / Emotional loading
نادرست: تماس‌های کلافه‌کننده مامان چه احساسی به تو میده؟
درست: تماس‌های مامان چه احساسی بهت میده؟
۲. پرسشهای ترکیبی / Combining questions
نادرست: درباره اینکه بتونی اضطراب لِنا رو کم کنی و خونه رو برای انجام تکالیفش مناسب سازی کنی چه فکرهایی داری؟
درست: درباره اینکه بتونی اضطراب لِنا رو کم کنی چه فکرهایی داری؟
۳. پرسشهای یک طرفه / One Sided
نادرست: فکر میکنی مطالعه در شب ایده‌ی خوبیه؟
نادرست: فکر میکنی مطالعه در شب ایده خوبیه یا بد؟
درست: تو چه احساسی درباره مطالعه در شب داری؟
۴. پیشنهاد دادن پاسخ در پرسش/ Suggesting 1 answer
نادرست: آیا تو بخاطر … اومدی به دانشگاه تهران؟
درست: چه ویژگی دانشگاه تهران باعث شد که انتخابش کنی؟
۵. استدلال مخفی / Hidden argument
نادرست: فکر میکنی کار دانشجویی که انجام میدی واسه اینه که بخوای کمک‌های پدر و مادرت رو جبران کنی؟ (احساس شک، ترس یا نگرانی مراجع را سرکوب می‌کند)
درست: احساست درباره کار دانشجویی چیه؟
- پرسشهای سوگیرانه
با پرسیدن این سوالات مراجع احساس می کند که باید خودش را سانسور کند و با نظر شما موافقت کند. این وظیفه درمانگر است که از چنین پرسش هایی دوری کند.
پرسش سوگیرانه پرسشی است که پیش فرض‌های روانشناس درون آن قرار دارد. از پرسیدن این سوالات باید کاملا دوری کرد چرا که کل ساختار مصاحبه با مراجع را منحرف می‌کند تا حدی که ممکن است رابطه مراجع و درمانگر مختل شود.
نمونه پرسشهای سوگیرانه / Biased Questions:
- تو که اینطور فکر نمیکنی که …، درسته؟
- تو از رابطه خارج از ازدواج که دفاع نمیکنی، میکنی؟
- میدونی که سیگار کشیدن باعث سرطان میشه، مگه نه؟
پاسخ‌ها