اهنمای IASC Guidelines on Mental Health and Psychosocial Support in Emergency Settings

راهنمای IASC Guidelines on Mental Health and Psychosocial Support in Emergency Settings که در سال ۲۰۰۷ منتشر شده، یکی از اسناد کلیدی جهانی در حوزه‌ی سلامت روان در شرایط بحرانی است و به‌طور مستقیم در تدوین mhGAP-HIG مورد استفاده قرار گرفته است .
این راهنما توسط Inter-Agency Standing Committee (IASC) – «کمیته دائمی بین‌سازمانی» که نهادی هماهنگ‌کننده میان آژانس‌های سازمان ملل، NGOها و سازمان‌های بشردوستانه است – تدوین شده است.

هدف کلی راهنما

هدف اصلی این راهنما، ارائه‌ی چارچوبی جامع برای هماهنگی، طراحی و اجرای مداخلات سلامت روان و حمایت روانی-اجتماعی (MHPSS) در شرایط اضطراری انسانی است.
این راهنما به سازمان‌ها کمک می‌کند تا:

1. از آسیب‌های روانی و اجتماعی در بحران‌ها پیشگیری کنند،
2. از سلامت روان مردم محافظت کنند، و
3. به بازسازی رفاه روانی و اجتماعی افراد و جوامع آسیب‌دیده کمک کنند.

ساختار کلی راهنما

راهنما شامل سه بخش عمده است:

1. بخش مقدماتی: توضیح مفاهیم کلیدی و اصول راهنمایی.
2. بخش اصلی: شامل ۱۰ حوزه عملیاتی (Action Sheets) برای مداخلات مشخص.
3. پیوست‌ها: منابع، واژه‌نامه، و راهنمای ارزیابی وضعیت سلامت روان و حمایت اجتماعی در بحران‌ها.

اصول اساسی (Core Principles)

این اصول در سراسر راهنما تکرار می‌شوند و پایه‌ی تمام مداخلات هستند:

1. حقوق بشر و انصاف: احترام به کرامت انسانی، عدم تبعیض و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر.
2. مشارکت و مالکیت جامعه: تصمیم‌گیری و اقدام با مشارکت فعال افراد و جوامع آسیب‌دیده.
3. استانداردهای «کار خوب»: استفاده از روش‌های اخلاقی و مبتنی بر شواهد.
4. ادغام و هماهنگی بین‌بخشی: همکاری میان بخش‌های سلامت، آموزش، امنیت، تغذیه، پناهگاه و غیره.
5. قابلیت انطباق فرهنگی: درک ارزش‌ها، باورها و ساختارهای اجتماعی جامعه‌ی هدف.
6. حمایت از کارکنان: توجه به سلامت روان امدادگران و پرسنل انسانی.

چارچوب «هرم مداخلات» (The Intervention Pyramid)

یکی از مهم‌ترین بخش‌های راهنما، مدل هرم مداخلات سلامت روان و حمایت روانی-اجتماعی  Mental health and psychosocial support (MHPSS) است که نشان می‌دهد مداخلات سلامت روان باید در سطوح مختلف و به‌صورت مکمل انجام شود.

سطح 1: خدمات پایه و امنیت (Basic services and security)

پایه‌ی همه‌ی مداخلات. شامل تأمین نیازهای اساسی مانند غذا، آب، پناهگاه، مراقبت‌های اولیه و امنیت است. در این سطح، حمایت روانی با برقراری حس ایمنی و کرامت انسانی آغاز می‌شود.
(مثلاً: توزیع کمک‌ها بدون تبعیض، برخورد محترمانه با مردم، اطلاع‌رسانی شفاف)

سطح 2: حمایت خانوادگی و اجتماعی (Community and family supports)

در این سطح هدف، تقویت پیوندهای اجتماعی و خانوادگی است تا از آسیب‌های روانی جلوگیری شود.
نمونه‌ها: ایجاد فضاهای بازی ایمن برای کودکان، گروه‌های حمایتی زنان، فعالیت‌های فرهنگی یا مذهبی گروهی.

سطح 3: حمایت‌های تمرکز یافته (Focused, non-specialized supports)

در این سطح، مداخلات ساختارمندتر و متمرکزتر برای افرادی ارائه می‌شود که با استرس یا سوگ شدید روبه‌رو هستند ولی نیاز به درمان تخصصی ندارند.
مثلاً: مشاوره‌ی فردی کوتاه‌مدت توسط کارکنان آموزش‌دیده یا گروه‌های حمایت روانی.

سطح 4: خدمات بالینی تخصصی (Specialized services)

در رأس هرم، خدمات تخصصی برای افراد مبتلا به اختلالات روانی یا عصبی شدید قرار دارد.
این خدمات معمولاً شامل درمان دارویی، روان‌درمانی تخصصی یا بستری کوتاه‌مدت است و باید توسط متخصصان (روان‌پزشک، روان‌شناس بالینی، کاردرمانگر) ارائه شود.

۱۰ حوزه عملیاتی (Action Sheets)

در بخش اصلی، راهنما ده حوزه‌ی عملیاتی برای برنامه‌ریزی و اقدام در شرایط بحرانی معرفی می‌کند. هر حوزه شامل اهداف، اصول، و مراحل اجراست.

1. هماهنگی (Coordination): ایجاد ساختارهای همکاری بین آژانس‌ها و سازمان‌ها.
2. ارزیابی، نظارت و ارزیابی مجدد (Assessment, Monitoring, Evaluation): جمع‌آوری داده‌های روانی-اجتماعی برای برنامه‌ریزی مؤثر.
3. محافظت و حقوق بشر (Protection and Human Rights): محافظت از گروه‌های در معرض خطر (کودکان، زنان، سالمندان).
4. سرویس‌های پایه (Humanitarian Aid Services): اطمینان از اینکه خدمات پایه با کرامت انسانی و توجه به روان ارائه می‌شوند.
5. آموزش (Education): مدارس ایمن و حساس به سلامت روان.
6. اطلاعات و ارتباطات (Information Dissemination): پیام‌رسانی درست و آرامش‌بخش به مردم.
7. مشارکت اجتماعی (Community Mobilization): فعال کردن ظرفیت‌های جامعه برای حمایت روانی.
8. منابع انسانی (Human Resources): آموزش و حمایت از تیم‌های انسانی.
9. خدمات بالینی (Clinical Services): ایجاد دسترسی به درمان‌های روان‌پزشکی و روان‌درمانی.
10. بهبودی دراز مدت (Long-term Recovery): ادغام سلامت روان در سیستم‌های ملی بعد از بحران.

 جایگاه IASC در نظام بین‌المللی

کمیته‌ی IASC توسط سازمان ملل متحد تأسیس شد تا همکاری بین آژانس‌های بشردوستانه (مانند WHO، UNICEF، UNHCR، WFP و NGOها) را در بحران‌ها تسهیل کند. این راهنما سند رسمی مورد توافق تمامی نهادهای عضو IASC است و چارچوب استاندارد بین‌المللی برای مداخلات روانی-اجتماعی در بحران‌ها محسوب می‌شود.

لینک دانلود فایل اصلی:

iasc-guidelines-mental-health-support-emergency-settings