سندرم گانسر (Ganser Syndrome)

سندرم گانسر (Ganser Syndrome): بررسی علمی و بالینی

سندرم گانسر (GS) یکی از اختلالات نادر روان‌پزشکی است که اولین بار توسط زیگبرت گانسر در سال ۱۸۹۸ توصیف شد. این اختلال به دلیل ویژگی‌های خاص خود و تردید در طبقه‌بندی‌اش، همواره مورد بحث و بررسی محققان و روان‌پزشکان بوده است. GS گاهی با نام «روان‌پریشی زندانیان» نیز شناخته می‌شود، زیرا نخستین مشاهدات آن در محیط‌های زندان انجام شد.

تعریف و اهمیت بالینی

سندرم گانسر یک اختلال نادر است که اغلب به عنوان پاسخ روانی به عوامل استرس‌زا، مانند زندانی شدن یا فشارهای روانی شدید، بروز می‌کند. از آنجا که اغلب در محیط‌های قانونی و قضایی مشاهده می‌شود، در روان‌پزشکی قانونی اهمیت ویژه‌ای دارد. علاوه بر عوامل روانی، علل ارگانیک نیز باید در تشخیص در نظر گرفته شوند تا اختلالات نورولوژیک و جسمانی رد شوند.

علائم و نشانه‌ها

علائم GS معمولاً به صورت حاد و کوتاه‌مدت بروز می‌کنند و بیماران پس از بهبودی، اغلب یادآوری دورهٔ بیماری را ندارند. برخی از بیماران ممکن است دورهٔ مزمن و عودکننده را تجربه کنند.

علائم اصلی سندرم گانسر (Enoch & Trethowan):

1. پاسخ‌های تقریبی (Approximate answers): بیماران به سؤالات ساده پاسخ‌های تقریباً نادرست می‌دهند، مانند گفتن اینکه یک سگ پنج پا دارد یا ۱ + ۲ = ۶، اما نشان می‌دهند که سؤال را درک کرده‌اند.
2. تیره شدن سطح هوشیاری (Clouding of consciousness)
3. توهمات بصری و شنیداری
4. علائم تبدیلی (Conversion symptoms): بروز علائم جسمانی ناشی از اختلالات روانی

پاسخ‌های تقریبی (Approximate Answers)

واژهٔ «پاسخ‌های تقریبی» نیاز به توضیح دارد، زیرا ویژگی مشخص و بارز سندرم گانسر محسوب می‌شود. در منابع علمی، اصطلاحات آلمانی مانند:

• vorbeireden به معنای «صحبت کردن از کنار موضوع»
• vorbeigehen به معنای «رد شدن از کنار»
• danebenreden به معنای «صحبت کردن کنار موضوع»

برای توصیف این حالت استفاده شده‌اند. ویژگی اصلی پاسخ‌های تقریبی این است که بیمار پاسخ نادرست می‌دهد، اما ماهیت پاسخ نشان می‌دهد که سؤال را درک کرده است. برای مثال، بیمار ممکن است بگوید «چمن آبی است» یا «یک سگ سه پا دارد». وقتی از او روز هفته یا ماه و سال پرسیده شود، پاسخی از نوع روز یا ماه ارائه می‌دهد، اما اشتباه است. این پاسخ‌ها کاملاً با پاسخ‌هایی که صرفاً بی‌معنی، تکراری یا نامناسب هستند متفاوت است و نشان‌دهندهٔ درک ضمنی سؤال توسط بیمار است.

علائم تکمیلی:

• انجام فعالیت‌ها به شکل نامنظم یا عجیب
• بی‌حسی نسبت به محرک‌های دردناک

علل سندرم گانسر (Aetiology)

فرض بر این است که افراد به صورت آگاهانه یا ناخودآگاه سندرم گانسر را تجربه می‌کنند تا از یک وضعیت ناخوشایند اجتناب کنند. طی سال‌ها بحث‌های زیادی مطرح شده است که آیا منشأ این اختلال روان‌پریشی، تجزیه‌ای یا ساختگی (Factitious) است. ارتباط آن با بیماری‌های جدی ممکن است نشان‌دهنده علت‌شناسی مشابه دلریوم باشد. همچنین، ارتباط با آسیب سر نسبتاً شایع است. در بسیاری از موارد ممکن است هیچ علت واحدی وجود نداشته باشد. اگرچه برخی معتقدند این سندرم نمایش عمدی و تظاهر به بیماری است، خود گانسر کمتر به این توضیح قانع بود؛ در سه بیماری که وی در مقاله اصلی خود توصیف کرد، دقت کرده بود که دو بیمار تازه دچار آسیب سر شده بودند و سومین بیمار، مورد شدید تب تیفوس داشت.

تشخیص و ارزیابی

تشخیص سندرم گانسر به دلیل نادر بودن و معیارهای نامشخص، چالشی بالینی است. ارزیابی استاندارد شامل موارد زیر است:

• ارزیابی پزشکی کامل برای رد علل ارگانیک
• تصویربرداری مغزی (CT یا MRI) در صورت نیاز برای بررسی آسیب‌های CNS
• نوار مغزی (EEG) برای رد اختلالات تشنجی یا دلریوم

طبقه‌بندی:

• در DSM-IV به عنوان اختلال تجزیه‌ای مشخص‌نشده (dissociative disorder not otherwise specified) فهرست شده بود.
• در DSM-5 و DSM-5-TR در فهرست نیست.
• برخی نویسندگان آن را به عنوان اختلال ساختگی (Factitious Disorder) در نظر می‌گیرند.
• سازمان جهانی بهداشت (ICD-10 و ICD-11) GS را به عنوان اختلال تجزیه‌ای و تبدیلی (dissociative and conversion disorder) طبقه‌بندی می‌کند که با شواهد علمی و بالینی کنونی همخوانی دارد.

ویژگی‌های بالینی و سیر بیماری

• GS معمولاً حاد و خودبه‌خود فروکش‌کننده است، ولی ممکن است در برخی بیماران مزمن و عودکننده باشد.
• بیماران ممکن است بی‌حسی نسبت به محرک‌های دردناک نشان دهند.
• اغلب یادآ دورهٔ دوره بیماری را به یاد ندارند.
• علت بروز اغلب مرتبط با فشارهای روانی شدید یا استرس‌های محیطی است، اما ارزیابی برای بررسی علل جسمانی ضروری است.

اهمیت در روان‌پزشکی قانونی

سندرم گانسر به دلیل ارتباطش با زندانیان و فشارهای محیطی شدید، در روان‌پزشکی قانونی اهمیت ویژه‌ای دارد. شناخت دقیق علائم و تمایز آن از:

• اختلالات تجزیه‌ای
• اختلالات تبدیلی
• اختلال ساختگی

برای تصمیم‌گیری‌های درمانی و قانونی بسیار حیاتی است.

نتیجه‌گیری

سندرم گانسر یک اختلال نادر، پیچیده و تا حدودی بحث‌برانگیز است که با پاسخ‌های تقریبی، اختلال آگاهی، توهمات و علائم جسمانی مشخص می‌شود. ارزیابی دقیق پزشکی، روان‌پزشکی و قانونی برای تشخیص و مدیریت آن ضروری است. طبقه‌بندی فعلی WHO به عنوان اختلال تجزیه‌ای و تبدیلی، با شواهد علمی و بالینی امروز همخوانی دارد، اما مطالعات بیشتر برای درک علت‌شناسی و مسیر بالینی آن لازم است.