معرفی درمان چهار روزه برگن (Bergen Four Day Treatment, B4DT)

اختلال وسواسی-جبری (Obsessive-Compulsive Disorder, OCD) یک اختلال مزمن روانی است که با افکار وسواسی مکرر و رفتارهای اجباری همراه است. این اختلال عملکرد فرد را در فعالیت‌های روزمره، مدرسه، کار و روابط اجتماعی به‌شدت مختل می‌کند و خانواده‌های افراد مبتلا نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. تقریباً ۱–۲٪ افراد در طول زندگی با OCD مواجه می‌شوند، و شروع علائم اغلب در دوران کودکی یا نوجوانی رخ می‌دهد. در غیاب درمان مؤثر، بهبود خودبه‌خودی نادر است و اختلال منجر به کاهش کیفیت زندگی و اختلال عملکرد قابل توجه می‌شود.

درمان مواجهه و پیشگیری از پاسخ (Exposure and Response Prevention, ERP) به‌عنوان اولین مداخله برای OCD شناخته شده است. این روش با ارائه مواجهه‌های سیستماتیک با محرک‌های اضطراب‌زا و جلوگیری از پاسخ‌های وسواسی، به بیماران کمک می‌کند تا کنترل اضطراب خود را یاد بگیرند و چرخه وسواس را بشکنند. شواهد نشان می‌دهند که ERP فردی در کاهش علائم OCD مؤثرتر از درمان گروهی است، اما درمان گروهی می‌تواند انگیزه و پایبندی بیماران را از طریق مدل‌سازی و حمایت همتایان افزایش دهد.

طراحی و فلسفه B4DT

Bergen Four Day Treatment (B4DT) یک مدل درمانی فشرده و متمرکز ERP است که به‌صورت درمان فردی در قالب گروهی طراحی شده است. این مدل تلاش می‌کند مزایای درمان فردی (پشتیبانی ۱:۱، شروع سریع مواجهه‌ها، برنامه درمانی شخصی‌سازی شده) و درمان گروهی (الگوی رفتاری و حمایت هم گروهی ها) را ترکیب کند.

هدف اصلی B4DT آموزش بیماران برای مواجهه فعال با اضطراب و ناراحتی مرتبط با OCD با استفاده از تکنیک LET (LEan into The anxiety) است. بیماران در طول درمان یاد می‌گیرند که اضطراب و ناراحتی را به‌عنوان فرصت‌هایی برای تغییر رفتار و یادگیری مشاهده کنند و از اجتناب آشکار یا ظریف اجتناب نمایند. این مواجهه‌ها در محیط‌های واقعی زندگی بیمار (خانه، محل کار، مکان‌های اجتماعی) انجام می‌شوند و در بسیاری از موقعیت‌ها از تکنیک‌های ایجاد عدم قطعیت نیز استفاده می‌شود تا بیماران یاد بگیرند با اضطراب واقعی مواجه شوند و کنترل وسواسی را کنار بگذارند.

ساختار درمان چهار روزه

روز اول: آموزش روانی و آماده‌سازی مواجهه‌ها

روز اول (حدود ۳ ساعت) به آموزش روانی اختصاص دارد. بیماران و خانواده‌ها با ماهیت OCD و چرخه اختلال وسواسی-جبری آشنا می‌شوند و اصول ERP و تکنیک LET توضیح داده می‌شود. هدف این روز آماده‌سازی بیماران برای مواجهه‌ها، شناسایی تکالیف مواجهه‌ای فردی و تقویت انگیزه برای شرکت فعال در روزهای بعد است.

در این روز، بیماران فهرستی از مواجهه‌های احتمالی خود را با گروه به اشتراک می‌گذارند و درمانگران تکالیف را بررسی و اصلاح می‌کنند تا تمامی موارد پوشش داده شود. یک ناهار گروهی برای افزایش انسجام گروه و تعامل مثبت بین درمانگر و بیماران برگزار می‌شود.

روز دوم و سوم: مواجهه‌های فردی و هدایت‌شده

روز دوم و سوم (۸–۱۰ ساعت هر روز) به مواجهه‌های فردی تحت هدایت درمانگر اختصاص دارد. هر بیمار با درمانگر خود به صورت ۱:۱ کار می‌کند و تمرکز بر اجرای LET-technique است. بیماران یاد می‌گیرند به‌طور کامل با محرک‌های اضطراب‌زا مواجه شوند و از هرگونه اجتناب ظریف یا آشکار اجتناب کنند.

جلسات کوتاه گروهی در صبح، ظهر و عصر برگزار می‌شود تا بیماران تجربه خود از مواجهه‌ها را گزارش دهند و درمانگران بازخورد دهند. بیماران عملکرد خود را در مقیاس ۱ تا ۶ ارزیابی می‌کنند، جایی که ۶ نشان‌دهنده مشارکت کامل در مواجهه‌ها است. این بازخوردها کمک می‌کند تا بیماران رفتارهای خود را اصلاح کرده و به پیشرفت مستمر دست یابند.

در روز سوم، اعضای خانواده و دوستان بیماران برای یک جلسه آموزشی یک ساعته دعوت می‌شوند تا با ماهیت OCD، روش درمان و راه‌های حمایت از بیمار آشنا شوند.

روز چهارم: تثبیت یادگیری و برنامه‌ریزی پیگیری

روز چهارم به مرور درس‌های آموخته شده (lessons learnt)، تثبیت رفتارهای جدید و برنامه‌ریزی مواجهه‌های خودکار برای سه هفته آینده اختصاص دارد. بیماران آموزش می‌بینند که چگونه درمانگرخود  (their own therapist) باشند و اصول پیشگیری از بازگشت علائم را پیاده کنند.

در این روز، برنامه‌ریزی مواجهه‌ها برای سه هفته بعد انجام می‌شود و بیماران اطلاعات لازم برای پیگیری و ثبت فعالیت‌های ERP خود دریافت می‌کنند.

پیگیری پس از درمان

در طول سه هفته پس از درمان، بیماران روزانه فعالیت‌های ERP خود را ثبت می‌کنند و این گزارش‌ها به کلینیک ارسال می‌شوند. درمانگران گزارش‌ها را بررسی می‌کنند، اما ارتباط مستقیم برقرار نمی‌شود. این فرایند به بیماران اجازه می‌دهد تا استقلال در اجرای مواجهه‌ها را تمرین کنند و یاد بگیرند چگونه خوددرمانگر باشند.

نتایج و اثربخشی B4DT

مطالعات متعدد در نروژ و ایسلند نشان داده‌اند که B4DT اثربخشی بالایی دارد:

• بیش از ۹۰٪ بیماران بهبود قابل اعتماد را تجربه کرده‌اند.
• در پیگیری ۱۲ ماهه، ۶۸٪ بیماران به بهبودی کامل (remission) رسیده‌اند.
• در پیگیری چهار ساله، ۶۹٪ بیماران همچنان بهبود یافته بودند.
• تقریباً همه بیماران پیشنهاد درمان چهار روزه را پذیرفته و تقریباً هیچ ترک درمانی رخ نداده است.
• اثربخشی B4DT مستقل از شدت OCD، اختلالات همزمان، اختلالات شخصیتی یا اختلال خواب است.
• این درمان برای کودکان و نوجوانان نیز مؤثر است و تجربه نشان داده است که می‌تواند صف‌های انتظار درمانی طولانی را به‌طور مؤثر کاهش دهد.