من ربات نیستم!

یادداشت دکتر ابوطالب صفدری
درباره کارگاه فلسفه_ روانشناسی هوش مصنوعی

احتمالا عبارت فلسفه یا روانشناسی هوش مصنوعی، در شنیدارِ اول  عجیب باشد. مگر ما در مورد فلسفه یا روانشناسی صندلی یا خودرو یا مانیتور صحبت میکنیم که میخواهیم در مورد فلسفه یا روان شناسی هوش مصنوعی حرف بزنیم؟ چرا بحث در مورد فلسفه و روانشناسی هوش مصنوعی نه تنها معنادار است بلکه بسیار لازم و ضروری است؟

بیایید از موقعیتی آغاز کنیم که همه مان تجربه اش کرده ایم. هنگامی که قصد استفاده از یک وب سایت را داریم از ما پرسیده میشود که آیا انسان هستیم؟ یا یک آزمون تصویریِ کوتاه را باید بگذرانیم تا اثبات کنیم که انسانیم و بتوانیم وارد سایت مورد نظر شویم.  یک لحظه روی همین عبارتی که به کار بردم دقت کنید: اثبات کنیم که انسانیم! کاری است که همه مان بارها انجامش داده ایم. اما یعنی چه که اثبات کنیم انسانیم؟ خیلی ساده، یعنی حالا داریم در جهانی زندگی میکنیم که در آن موجوداتی حضور دارند که خیلی شبیه ما  هستد. آنقدر که لازم است اثبات کنیم که هنوز با آنها فرق داریم.
آنها آنقدر شبیه ما شده اند که حالا در روانشناسی بحث هایی دامنه دارد آغاز شده است: آیا میتوان در آزمایش های روانشناختی، به جای آزمایش شونده های انسانی، از هوش مصنوعی استفاده کرد؟ یعنی مثلا برای انجامِ آزمایش های روانشناختی در مورد اضطراب یا افسردگی، میتوان هوش مصنوعی را (مثلا Chatgpt) را به جای سوژه های انسانی نشاند؟ این اصلا چه معنایی دارد؟ یک هوش مصنوعی مثل Chatgpt یا Gemini به راحتی میتواند آزمونِ باورِ کاذب (False belief test) را (که مهمترین آزمون روانشناختی برای تعیین نظریۀ ذهن در کودکان است) پشت سر بگذارد. این یعنی هوش مصنوعی، نظریۀ ذهن دارد؟
ما ولی نمیتوانیم بدون پرداختن به بحث های فلسفی، به این پرسش های روانشناسی (که شاید بخش مهمی از آیندۀ علم روانشناسی به آنها گره خورده است) بپردازیم. چه می شود که این ربات های هوش مصنوعی که دست ساخته ی خود ما هستند، اینقدر شبیه به ما انسان ها شده اند؟ آنها چه ویژگی ای دارند ؟ بله، باهوش اند. اما اصلا هوش یعنی چه؟ هوش، ویژگی ای است که به انسان ها یا حیوانات نسبت می دهیم. اما مگر این چیزی که ساخته ایم حیوان یا انسان است که داریم به آن هوش نسبت می دهیم؟ نه تنها داریم نسبتِ هوشمندی به آن می دهیم، بلکه ظاهرا هیچ مشکلی هم نداریم! به راحتی همه مان پذیرفته ایم که اینها هوشمند هستند.

این کارگاه فشردۀ 4 جلسه ای قرار است مقدمه ای باشد برای تامل در مورد این پرسش ها. این کارگاه مقدماتی میتواند شما را برای ورود به این بحث ها آماده کند. بنابراین، این کارگاه اولا برای دانشجویان فلسفه، روانشناسی، علوم شناختی و علوم رایانه میتواند جذاب باشد. دوما، برای هر کسی که علاقه مند است تا فهمی عمیق تر از هوش مصنوعی داشته باشد نیز قابل استفاده است. هیچ دانشِ مقدماتیِ خاصی مورد نیاز نیست. کارگاه، مطلق به صورت یک طرفه برگزار نخواهد شد و بنابراین پرسش و پاسخ دو طرفه و گفت و گوهای دقیق خواهیم داشت.