مهارت‌های بازیابی روان‌شناختی (Skills for Psychological Recovery-SPR)
افرادی که در معرض یک فاجعه یا رویداد آسیب‌زا قرار گرفته‌اند، چه بازماندگان، چه شاهدان، و چه نیروهای امدادی حاضر در صحنه، ممکن است در هفته‌ها و ماه‌های پس از آن رویداد با مشکلات یا چالش‌های تازه‌ای روبه‌رو شوند. اگرچه برخی از این افراد نیاز به ارجاع برای درمان تخصصی خواهند داشت، اما بیشتر آن‌ها می‌توانند از جلسه‌ی کوتاه اما هدفمند بهره‌مند شوند.
«مهارت‌های بازیابی روان‌شناختی» (Skills for Psychological Recovery یا SPR) بر اساس مروری بر پژوهش‌های مربوط به مداخلات در استرس‌های آسیب‌زا، درس‌های آموخته‌شده از حوزه‌ی مدیریت بلایا و آزمایش‌های میدانی در موقعیت‌های پس از فاجعه طراحی شده است.
مجموعه مهارت‌های SPR با هدف پاسخ‌گویی به نیازها و نگرانی‌های بازماندگان و نیروهای امدادی تدوین شده‌اند. این مداخلات نتایج مثبتی را در پی رویدادهای فردی و جمعی، از جمله بلایا و اعمال تروریستی، نشان داده‌اند. همچنین با پیشینه علمی مرتبط با تقویت تاب‌آوری و تسهیل بازیابی عملکرد پس از استرس‌های آسیب‌زا هم‌راستا هستند.
مهارت‌های بازیابی روان‌شناختی چیست؟
«مهارت‌های بازیابی روان‌شناختی» (SPR) یک رویکرد ماژولار (پودمانی) مبتنی بر شواهد علمی است که به کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و خانواده‌ها در هفته‌ها و ماه‌های پس از فاجعه یا تروما کمک می‌کند. یعنی پس از دوره‌ای که از «کمک‌های اولیه روان‌شناختی» (Psychological First Aid یا PFA) استفاده شده است یا زمانی که مداخله‌ای عمیق‌تر از PFA لازم است.
SPR با هدف کمک به بازماندگان برای کسب مهارت‌هایی طراحی شده است تا بتوانند ناراحتی‌های مداوم خود را کاهش دهند و با فشارها و دشواری‌های پس از فاجعه به شکلی مؤثرتر کنار بیایند. این برنامه بر پایه‌ی این درک بنا شده است که بازماندگان فاجعه، طیف وسیعی از واکنش‌ها (جسمی، روانی، رفتاری و معنوی) را در بازه‌های زمانی مختلف تجربه خواهند کرد. در حالی که بسیاری از بازماندگان به طور طبیعی بهبود پیدا می‌کنند، برخی دچار واکنش‌های ناراحت‌کننده‌ای می‌شوند که با سازگاری و مقابله‌ی مؤثر تداخل ایجاد می‌کند.
ارائه‌دهندگان خدمات دلسوز، آگاه و آموزش‌دیده می‌توانند با معرفی مهارت‌های مربوط به SPR به این بازماندگان، فرایند بهبودی آن‌ها را تسهیل کنند.
اصول و ویژگی‌های SPR بر چهار استاندارد اساسی استوار است:
- هم‌خوانی با شواهد پژوهشی درباره‌ی عوامل خطر و تاب‌آوری پس از تروما
- قابلیت اجرا و کاربرد در محیط‌های میدانی
- تناسب با سطوح رشدی در سراسر چرخه‌ی زندگی
- آگاهی فرهنگی و انطباق با زمینه‌های مختلف فرهنگی
SPR یک مداخله‌ی آموزشی مبتنی بر مهارت است که هدف آن تسریع روند بهبودی و افزایش خودکارآمدی است. این برنامه از مجموعه‌ای از مهارت‌های اصلی استفاده می‌کند که در موقعیت‌های گوناگون پس از تروما مفید شناخته شده‌اند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که رویکرد مبتنی بر آموزش مهارت‌ها نسبت به مشاوره‌ی حمایتی ساده، اثربخشی بیشتری دارد.
SPR با درمان‌های روان‌سلامت (mental health treatment) متفاوت است، زیرا فرض را بر وجود آسیب یا بیماری روانی نمی‌گذارد، بلکه بر بازگرداندن احساس کنترل و شایستگی در فرد بازمانده تأکید دارد. اگرچه SPR برای درمان اختلالات شدید روان‌پریشانه یا آسیب‌شناختی طراحی نشده است، اما می‌توان آن را در کنار خدمات تخصصی‌تر برای این موارد به‌کار برد.
مدت زمان اجرای SPR چقدر است؟
SPR این واقعیت را در نظر می‌گیرد که بسیاری از بازماندگان ممکن است تنها برای یک یا دو جلسه در دسترس باشند. توافق کارشناسان نشان می‌دهد که بازماندگان برای ایجاد تغییر پایدار در رفتار، حداقل به سه تا پنج جلسه‌ی آموزشی نیاز دارند. با این حال، SPR می‌تواند در قالب یک جلسه‌ی مستقل نیز ارائه شود، زمانی که جلسات بیشتر امکان‌پذیر نیست، و همین مقدار هم می‌تواند سودمند باشد. در هنگام معرفی SPR به بازماندگان، ارائه‌دهنده باید به‌روشنی بیان کند که توصیه می‌شود بیش از یک جلسه برگزار شود. تعداد جلسات SPR همچنین بستگی دارد به اینکه مداخله در چه زمانی پس از رویداد آغاز می‌شود. اجرای SPR چهار هفته بعد از فاجعه، بسیار متفاوت از اجرای آن هجده ماه پس از فاجعه خواهد بود. در اولین جلسه، شما باید ارزیابی کنید که اکنون چه شرایطی در زندگی بازمانده جریان دارد و او چه میزان انرژی و زمان برای یادگیری مهارت‌های جدید دارد.
علاوه بر این، نیاز بازمانده برای پرهیز از یادآورها یا نشانه‌های مرتبط با حادثه در مراحل اولیه با مراحل بعدی بهبودی متفاوت است. تصمیم شما درباره‌ی اینکه آیا باید اجتناب او را به چالش بکشید و او را به رویارویی با ترس‌هایش تشویق کنید، بستگی به مدت‌زمان سپری‌شده از حادثه دارد. در نهایت، انتخاب شما در مورد اینکه کدام مهارت‌ها را آموزش دهید، ممکن است با توجه به بازه‌ی زمانی متفاوت باشد. به‌عنوان مثال، در مراحل اولیه ممکن است بر حل مسئله‌ی عملی تمرکز کنید، در حالی که در مراحل بعدی ممکن است بر افکار سازنده و فعالیت‌های مثبت تأکید کنید.
اهداف و مقاصد اصلی برنامه‌ی SPR چیست؟
اهداف «مهارت‌های بازیابی روان‌شناختی» (Skills for Psychological Recovery) عبارت‌اند از:
- حفاظت از سلامت روان بازماندگان بلایا
- افزایش توانایی بازماندگان برای پاسخ دادن به نیازها و نگرانی‌های خود
- آموزش مهارت‌هایی برای تسهیل فرایند بهبودی در کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و خانواده‌ها
- پیشگیری از رفتارهای ناسازگارانه و در عین حال شناسایی و حمایت از رفتارهای سازگارانه
شما می‌توانید این اهداف را با شناسایی و اولویت‌بندی نیازهای بازمانده و سپس آموزش مهارت‌های اصلی SPR به او محقق کنید. این مهارت‌ها شامل موارد زیر هستند:
- تقویت مهارت‌های حل مسئله:
روشی برای تعریف دقیق یک مسئله و هدف، بارش فکری برای یافتن چندین راه‌حل، ارزیابی آن‌ها و در نهایت آزمودن راه‌حلی که بیشترین احتمال موفقیت را دارد. - ترویج فعالیت‌های مثبت:
راهی برای بهبود خلق‌وخو و عملکرد از طریق شناسایی و درگیر شدن در فعالیت‌های مثبت و لذت‌بخش. - مدیریت واکنش‌ها:
مهارت‌هایی برای مقابله با واکنش‌های جسمی و هیجانی ناخوشایند و کاهش شدت آن‌ها در موقعیت‌های ناراحت‌کننده. - ترویج افکار سازنده:
مراحلی برای شناسایی افکار آزاردهنده و جایگزینی آن‌ها با افکاری واقع‌بینانه‌تر و کمتر ناراحت‌کننده. - بازسازی ارتباطات اجتماعی سالم:
روشی برای بازسازی روابط مثبت و حمایت‌های اجتماعی و اجتماعی-جامعه‌محور.
این اهداف و مقاصد بر پایه‌ی چند اصل بنیادین شکل گرفته‌اند.
هر مداخله‌ای که در پی آموزش مهارت‌های جدید باشد، معمولاً چالش‌برانگیزتر از صرفاً گوش دادن و حمایت عاطفی از بازمانده است. به همین دلیل، SPR باید در بستر یک رابطه‌ی محکم و حمایتی ارائه شود؛ رابطه‌ای که بر اعتباربخشی، حمایت و آرامش عاطفی استوار است. اگر این رابطه‌ی پایه‌ای به درستی شکل گیرد، مداخله‌ی SPR به شیوه‌ای غیرتهاجمی، دلسوزانه و محترمانه انجام خواهد شد.
وقتی چنین رابطه‌ای برقرار شد، درمانگر یا ارائه‌دهنده‌ی خدمات باید تلاش کند تا:
- به بازمانده کمک کند تا نیازها و نگرانی‌های فوری خود را شناسایی کند و در صورت نیاز اطلاعات بیشتری جمع‌آوری نماید تا تصمیم‌های بهتری بگیرد.
- از الگوهای سازگار مقابله‌ای حمایت کند، تلاش‌ها و نقاط قوت بازمانده را به رسمیت بشناسد و حس قدرت و خودکارآمدی را در او تقویت نماید.
- بازمانده را تشویق کند تا در روند بهبودی خود نقش فعال و مسئولانه‌ای داشته باشد.
- مجموعه‌ای از مهارت‌ها را آموزش دهد که به بازمانده در کاهش ناراحتی و بهبود عملکرد روزمره کمک می‌کند.
- در صورت نیاز، بازمانده را به سیستم‌های محلی بازیابی، خدمات سلامت روان، نهادهای عمومی و سایر سازمان‌ها ارجاع دهد.
تفاوت SPR با PFA در چیست؟
برنامه‌ی مهارت‌های بازیابی روان‌شناختی (SPR) برای ارائه‌ی حمایت روانی به بازماندگان بلایا و رویدادهای آسیب‌زا، پس از فروکش کردن بحران اولیه طراحی شده است، یعنی در مرحله‌ی بهبودی.
در مقابل، کمک‌های اولیه‌ی روان‌شناختی (Psychological First Aid یا PFA) با هدف ارائه‌ی حمایت به بازماندگان بلایا در روزها و هفته‌های نخست پس از وقوع فاجعه اجرا می‌شود؛ یعنی در مرحله‌ی پاسخ فوری و آغاز دوره‌ی بهبود عملکرد. ارائه‌ی PFA معمولاً بر اساس روزها یا هفته‌های پس از فاجعه تعریف می‌شود، زیرا زمان اجرای آن به شرایط خاص محیط پس از فاجعه بستگی دارد.
SPR در زمانی به کار گرفته می‌شود که امنیت، ثبات و سایر نیازهای حیاتی و فوری بازماندگان تأمین شده باشد و جامعه در حال بازسازی و بازگشت به وضعیت عادی باشد. در برخی موارد، ممکن است SPR تنها یک هفته پس از فاجعه، به‌عنوان ادامه‌ی پاسخ اولیه‌ی PFA اجرا شود. در سایر موارد، ممکن است مناسب‌تر باشد که این مداخله چند هفته، چند ماه، یا حتی چند سال پس از یک رویداد بزرگ ارائه گردد. زمان مناسب برای اجرای SPR تا حدی بستگی دارد به اینکه فاجعه تا چه اندازه منابع و زیرساخت‌های جامعه را ویران کرده است.
SPR نسبت به PFA تأکید بیشتری بر آموزش مهارت‌های مشخص برای پاسخ به نیازهای بازمانده دارد، و همچنین پیگیری و تقویت استفاده از این مهارت‌ها بخش مهمی از آن است. در مقابل، PFA معمولاً در محیط‌های موقت اجرا می‌شود، جایی که امکان پیگیری و جلسات بعدی وجود ندارد.
تفاوت SPR با درمان رسمی سلامت روان در چیست؟
برنامه‌ی مهارت‌های بازیابی روان‌شناختی (SPR) برای جایگزینی درمان رسمی سلامت روان طراحی نشده است. در واقع، این برنامه به عنوان یک الگوی پیشگیری ثانویه در نظر گرفته می‌شود. به بیان دیگر، SPR یک مداخله‌ی میان‌مرحله‌ای است که هدف آن کاهش ناراحتی روانی، شناسایی مهارت‌های مقابله‌ای موجود، بهبود عملکرد فرد و در نهایت کاهش احتمال نیاز به درمان رسمی سلامت روان است. به عنوان ارائه‌دهنده‌ی SPR، شما نقش فعالی دارید: باید مهارت‌های مناسب SPR را آموزش دهید و استفاده از آن‌ها را تقویت و تمرین دهید. برای بسیاری از افراد، SPR به‌تنهایی می‌تواند تمام کمکی باشد که نیاز دارند.
اما اگر SPR نتواند ناراحتی روانی را به اندازه‌ی کافی کاهش دهد، ارائه‌دهنده باید بازمانده را برای دریافت مداخله‌های تخصصی‌تر سلامت روان ارجاع دهد. در حالی که به بازماندگان کمک می‌کنید تا به خدمات دیگر منتقل شوند، ممکن است بتوانید در یک یا چند زمینه‌ی نگرانی آن‌ها نیز مداخله‌ی حمایتی انجام دهید.
علاوه بر این، اگر در ارزیابی اولیه نشانه‌هایی از مشکلات جدی سلامت روان مشاهده شود، باید بازمانده را فوراً به خدمات تخصصی مناسب ارجاع دهید.
چه کسانی SPR را ارائه می‌دهند؟
برنامه‌ی مهارت‌های بازیابی روان‌شناختی (Skills for Psychological Recovery – SPR) برای اجرا توسط متخصصان سلامت روان و سایر کارکنان حوزه‌ی سلامت طراحی شده است؛ افرادی که به‌عنوان بخشی از یک تیم سازمان‌یافته‌ی پاسخ به فاجعه، حمایت و کمک مستمر به کودکان، خانواده‌ها و بزرگسالان آسیب‌دیده ارائه می‌دهند. ارائه‌دهندگان SPR باید دوره‌ی آموزشی و اعتبارسنجی پایه را گذرانده باشند و ترجیحاً تجربه‌ی قبلی در کار با استرس‌های آسیب‌زا یا در پاسخ به بحران‌ها و بلایا داشته باشند.
این متخصصان می‌توانند در محیط‌ها و سازمان‌های گوناگونی فعالیت داشته باشند، از جمله:
- برنامه‌های مشاوره‌ی اضطراری یا بحران،
- مراکز سلامت روان جامعه‌محور،
- خدمات مراقبت‌های اولیه‌ی بهداشتی،
- واحدهای سلامت روان مدارس،
- سازمان‌های مذهبی یا مبتنی بر ایمان،
- برنامه‌های بازیابی اجتماعی و محلی،
- سازمان‌های ملی یا بین‌المللی غیردولتی،
و سایر نهادهایی که در مرحله‌ی میان‌مدت پس از فاجعه خدمات بازیابی ارائه می‌دهند.
SPR در کجا می‌تواند اجرا شود؟
SPR می‌تواند در مکان‌های مختلفی اجرا شود، از جمله:
- کلینیک‌ها،
- مدارس،
- مراکز حمایت از خانواده‌ها،
- منازل،
- محل‌های کسب‌وکار،
- اردوگاه‌های اسکان پناهندگان،
- اماکن مذهبی (مانند کلیسا یا مسجد)،
یا هر محیط اجتماعی دیگری که حفظ حریم خصوصی بازماندگان را تضمین کند.
بهترین شرایط برای اجرای SPR، محیطی خصوصی و آرام است که امکان حداقل ۴۵ دقیقه زمان بدون مزاحمت را فراهم کند.
لینک دانلود فایل اصلی:
پاسخ‌ها