نیازهای اساسی از دیدگاه طرحواره‌درمانی

یکی از مهم‌ترین مفاهیم در طرحواره‌درمانی این است که همه کودکان دارای نیازهای اصلی رشد هستند. این نیازها برای همه کودکان یکسان است. همه انسان‌ها به این نیازها دارند. می‌توان این نیازها را مانند مواد مغذی مورد نیاز برای رشد قوی، مقاوم و سالم در نظر گرفت. مثل یک گیاه – هر گیاهی برای رشد نیاز به مواد مغذی خاصی دارد: آب، نور خورشید، مواد معدنی خاک، دی‌اکسید کربن، دما و شرایط مناسب رشد. اگر گیاه این نیازها را داشته باشد، رشد خوبی خواهد داشت؛ اگر نه، رشد ناقص یا ضعیف خواهد بود.

 ۱. پیوند ایمن با دیگران (Secure Attachment to Others)

دلبستگی ایمن برای رشد عاطفی سالم کودکان حیاتی است. وقتی کودکان با مراقبان اصلی خود دلبستگی ایمن برقرار می‌کنند، حس اعتماد، امنیت و ثبات عاطفی در آنها ایجاد می‌شود. کودکانی که دلبستگی ایمن دارند، با دانستن اینکه پایگاه امنی برای بازگشت دارند، برای کشف جهان احساس اعتماد به نفس می‌کنند. این پایه به آنها اجازه می‌دهد تا روابط مثبت برقرار کنند، احساسات خود را تنظیم کنند و استراتژی‌های مقابله‌ای سالمی را توسعه دهند. کودکانی که دلبستگی ایمن دارند، همچنین حس قوی‌تری از عزت نفس و همدلی را در خود پرورش می‌دهند، زیرا مراقبت مداوم و پاسخگو را تجربه کرده‌اند. امنیت عاطفی حاصل از دلبستگی ایمن به کودکان کمک می‌کند تا چالش‌ها را پشت سر بگذارند، استرس را مدیریت کنند و تاب‌آوری را در خود پرورش دهند. در نهایت، دلبستگی ایمن زمینه را برای سلامت اجتماعی، عاطفی و روانی سالم در طول زندگی آنها فراهم می‌کند.

 ۲. خودمختاری، شایستگی و هویت پایدار (Autonomy, Competence, and Sense of Identity)

خودمختاری نقش مهمی در ارتقای رشد عاطفی سالم در کودکان ایفا می‌کند و به توانایی تصمیم‌گیری مستقل، اعمال اختیار شخصی و ایجاد حس هویت شخصی اشاره دارد. وقتی به کودکان فرصت تصمیم‌گیری و پذیرش مسئولیت اعمال خود در محدوده سنی مناسب داده می‌شود، حس شایستگی و اعتماد به نفس در آنها ایجاد می‌شود. خودمختاری به کودکان اجازه می‌دهد تا علایق خود را بررسی کنند، نقاط قوت خود را کشف کنند و از اشتباهات خود درس بگیرند. این امر حس مالکیت بر زندگی آنها را تقویت می‌کند و به آنها کمک می‌کند تا عزت نفس سالمی را توسعه دهند. علاوه بر این، خودمختاری به کودکان اجازه می‌دهد تا فردیت، ترجیحات و احساسات خود را ابراز کنند و منجر به درک و پذیرش بیشتر خود شود. با تشویق خودمختاری، مراقبان محیطی پرورش‌دهنده فراهم می‌کنند که از سلامت عاطفی کودکان حمایت می‌کند، خودتنظیمی را ارتقا می‌دهد و پایه و اساس استقلال و تاب‌آوری آنها را در بزرگسالی بنا می‌نهد

 ۳. آزادی برای ابراز نیازها و احساسات معتبر (Freedom to Express Valid Needs and Emotions)

آزادی بیان خود برای رشد عاطفی سالم در کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. وقتی کودکان برای بیان افکار، احساسات و ایده‌های خود تشویق و حمایت می‌شوند، حس قوی خودآگاهی و هوش هیجانی در آنها ایجاد می‌شود. توانایی ابراز آشکار احساسات، درک عمیق‌تری از دنیای درونی آنها ایجاد می‌کند و آنها را قادر می‌سازد تا احساسات خود را بهتر هدایت و تنظیم کنند. با دادن آزادی بیان، کودکان یاد می‌گیرند که تجربیات خود را تأیید کنند و حس عزت نفس و اعتماد به نفس را در خود پرورش دهند. همچنین آنها را قادر می‌سازد تا مهارت‌های ارتباطی مؤثر، قاطعیت و توانایی‌های حل مسئله را توسعه دهند. علاوه بر این، وقتی به کودکان اجازه داده می‌شود تا آزادانه خود را بیان کنند، احساس می‌کنند شنیده، درک و تأیید می‌شوند که این امر پایه و اساس اعتماد و ارتباط با مراقبان و همسالان خود را بنا می‌کند. پذیرش و احترام به آزادی بیان در کودکان، محیطی را ایجاد می‌کند که سلامت عاطفی، ابراز وجود اصیل و روابط سالم را در طول زندگی آنها ارتقا می‌دهد.

 ۴. خودانگیختگی و بازی (Spontaneity and Play)

بازی و خودانگیختگی برای رشد عاطفی سالم در کودکان حیاتی است. کودکان از طریق بازی، درگیر فعالیت‌هایی می‌شوند که ذاتاً با انگیزه، لذت‌بخش و تخیلی هستند. این به آنها اجازه می‌دهد تا خلاقیت خود را کشف کنند، مهارت‌های حل مسئله را توسعه دهند و رشد شناختی، جسمی و اجتماعی خود را تقویت کنند. بازی همچنین فضایی امن برای کودکان فراهم می‌کند تا احساسات خود را ابراز و پردازش کنند. این امر به آنها فرصتی می‌دهد تا با نقش‌ها و احساسات مختلف آزمایش کنند و به آنها در ایجاد همدلی، تنظیم عاطفی و تاب‌آوری کمک می‌کند. علاوه بر این، بازی و خودانگیختگی، حس شادی، کنجکاوی و شگفتی را در زندگی کودکان تقویت می‌کند، دیدگاه مثبتی را پرورش می‌دهد و رفاه کلی آنها را افزایش می‌دهد. کودکان با شرکت در بازی‌های بدون ساختار و خودانگیخته، یاد می‌گیرند که از عدم قطعیت‌ها عبور کنند، با موقعیت‌های جدید سازگار شوند و علایق و شور و شوق خود را توسعه دهند. این امر استقلال، اعتماد به نفس و خودمختاری آنها را تشویق می‌کند. به طور کلی، بازی و خودانگیختگی با پرورش خلاقیت، هوش هیجانی و شادی کلی، به رشد عاطفی سالم کودکان کمک قابل توجهی می‌کند.

 ۵. مرزبندی واقع بینانه و خودکنترلی (Realistic Limits and Self-Control)

مرزها نقش مهمی در پرورش رشد عاطفی سالم در کودکان دارند. تعیین مرزهای واضح و ثابت، حس امنیت، پیش‌بینی‌پذیری و ساختار را برای کودکان فراهم می‌کند. مرزها به کودکان کمک می‌کنند تا رفتار قابل قبول را درک کنند، خودانضباطی را توسعه دهند و یاد بگیرند که به حقوق و مرزهای دیگران احترام بگذارند. با تعیین محدودیت‌ها، مراقبان به کودکان در مورد فضای شخصی، حریم خصوصی و تعاملات اجتماعی مناسب آموزش می‌دهند. مرزها همچنین با فراهم کردن چارچوبی که در آن کودکان می‌توانند احساسات خود را به شیوه‌ای ایمن و سالم ابراز کنند، تنظیم عاطفی را ارتقا می‌دهند. علاوه بر این، مرزها مهارت‌های مهم زندگی مانند مسئولیت‌پذیری، خودکنترلی و ارضای به تعویق افتاده را به کودکان می‌آموزند. آنها به کودکان کمک می‌کنند تا حس قوی از خود را توسعه دهند و روابط سالمی را بر اساس احترام و درک متقابل برقرار کنند. در نهایت، مرزها محیطی حمایتی ایجاد می‌کنند که به کودکان اجازه می‌دهد از نظر عاطفی شکوفا شوند و عزت نفس، استقلال و تاب‌آوری عاطفی خود را پرورش دهند.

پژوهش‌های جدید درباره نیازهای هیجانی اضافی

تحقیقات اخیر (Arntz و همکاران، ۲۰۲۱) نشان می‌دهد که دو نیاز هیجانی اضافی نیز باید در طرحواره‌درمانی لحاظ شوند: یکپارچگی خود (Self-Coherence) و عدالت (Fairness).

 ۱. یکپارچگی خود (Self-Coherence)

این نیاز به داشتن حس ثبات و یکپارچگی از خود اشاره دارد. هنگامی که این نیاز برآورده نشود، فرد ممکن است با سردرگمی هویتی، جداشدگی از خود (dissociation) یا احساس بی‌ارتباطی با خود مواجه شود.

 ۲. عدالت (Fairness)

این نیاز به رفتار عادلانه و منصفانه با فرد اشاره دارد. اگر این نیاز برآورده نشود، فرد ممکن است حساسیت شدیدی نسبت به ناعدالتی پیدا کند یا باور داشته باشد که جهان اساساً ناعادلانه است.

تأثیر این نیازهای اضافی بر سلامت روان

کودکی که در محیطی ناپایدار یا آشفته رشد می‌کند، ممکن است با مشکل یکپارچگی خود مواجه شود و دچار سردرگمی هویتی یا احساس تکه‌تکه بودن درونی شود. کودکی که در محیطی با تبعیض، بی‌توجهی یا بی‌عدالتی مداوم بزرگ می‌شود، ممکن است به خاطر برآورده نشدن نیاز به عدالت، کینه عمیق و مشکل در اعتماد به دیگران پیدا کند. این یافته‌های جدید نشان می‌دهند که طرحواره‌درمانی همچنان در حال توسعه است و درک جامع‌تری از نیازهای هیجانی انسان و تأثیر آن‌ها بر سلامت روان ارائه می‌دهد.

Arntz, A., Rijkeboer, M., Chan, E., Fassbinder, E., & Karaosmanoglu, A. (2021). Towards a Reformulated Theory Underlying Schema Therapy: Position Paper of an International Workgroup. Cognitive Therapy and Research