رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)

رفتاردرمانی دیالکتیکی (Dialectical behavior therapy) نوعی روان‌درمانی (که اغلب «گفتگو درمانی» نامیده می‌شود) است که برای درمان افرادی به کار می‌رود که دچار برخی شرایط سلامت روان همراه با مشکلات در تنظیم هیجان‌ها هستند. هدف DBT این است که به افراد کمک کند مهارت‌هایی را پرورش دهند که بتوانند در زندگی روزمره از آن‌ها استفاده کنند؛ برای مدیریت مؤثر هیجان‌ها، حفظ یا بهبود روابط بین‌فردی، تحمل پریشانی، و اجتناب از رفتارهایی که به کیفیت زندگی‌شان آسیب می‌زنند یا آن را تضعیف می‌کنند. هدف کلی DBT این است که به افرادی که مشکلات جدی در تنظیم هیجان دارند کمک کند الگوهای رفتاری، هیجانی، فکری و تعاملات بین‌فردیِ مرتبط با دشواری‌های زندگی روزمره خود را تغییر دهند.

DBT در اصل توسط روانشناس «مارشا لینهان» در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ توسعه یافت و در ابتدا برای درمان تمایلات خودکشی مزمن در افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD) طراحی شده بود. با این حال، بعدها برای درمان سایر اختلالات سلامت روان مانند افسردگی، اختلالات خوردن، رفتارهای خودآسیب‌رسان و اختلالات مصرف مواد نیز مورد استفاده قرار گرفت. نکته قابل توجه این است که DBT یک برنامه پیشگیری از خودکشی نیست، بلکه یکی از اصول اساسی آن این است که به افراد کمک کند مهارت‌های جدیدی بیاموزند و تمرین کنند تا رفتارهای ناکارآمد و خودتخریب‌گرانه را کاهش دهند و یک «زندگی شایسته زیستن» بسازند.

DBT یک برنامه درمانی مبتنی بر شواهد است که برای کمک به افرادی طراحی شده است که دچار مشکلات تنظیم هیجان در اختلالات سلامت روان هستند. این درمان بیشترین کاربرد را در درمان افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی دارد، اما برای درمان چندین اختلال دیگر نیز استفاده می‌شود، از جمله افرادی که دچار اختلالات مصرف مواد، اختلال افسردگی اساسی، اختلال دوقطبی، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و اختلالات خوردن هستند. در برخی موارد، دارودرمانی می‌تواند همراه با DBT مورد استفاده قرار گیرد.

افرادی که ممکن است از DBT بهره‌مند شوند شامل کسانی هستند که با مشکلات تنظیم هیجان، رفتارهای خودتخریب‌گرانه و دشواری‌های بین‌فردی مواجه‌اند و افرادی که درمان‌های دیگر برایشان مؤثر نبوده است.

در DBT، اصطلاح «دیالکتیکی» به معنای یافتن تعادل بین دو مفهوم ظاهراً متضاد است: پذیرش و تغییر. بیماران DBT می‌آموزند که خود و هیجانات و افکارشان را بدون قضاوت بپذیرند و همزمان برای ایجاد تغییرات مثبت در زندگی‌شان تلاش کنند تا زندگی‌ای ارزشمند بسازند. درمان DBT شامل آموزش مهارت‌هایی برای پذیرش و کمک به ایجاد تغییرات مثبت است. واژه «رفتار» در DBT به این دلیل استفاده می‌شود که هدف آن کمک به افراد در شناسایی رفتارهای مشکل‌ساز و جایگزینی آن‌ها با رفتارهای جدید و مؤثرتر است.

DBT می‌تواند توسط طیف وسیعی از متخصصان سلامت روان ارائه شود، از جمله روانشناسان، روانپزشکان، مددکاران اجتماعی بالینی دارای مجوز (LCSW)، درمانگران ازدواج و خانواده دارای مجوز (LMFT) و مشاوران حرفه‌ای دارای مجوز (LPC) و دیگر متخصصان. توصیه می‌شود افرادی که به دنبال درمان هستند، یک متخصص سلامت روان دارای مجوز پیدا کنند که آموزش تخصصی یا گواهی‌نامه ویژه DBT را گذرانده باشد.

در طول درمان DBT، به افراد آموزش داده می‌شود که مهارت‌هایی در چهار حوزه بیاموزند:

مهارت‌های ذهن‌آگاهی (Mindfulness): این مهارت‌ها به افراد کمک می‌کند تا بر لحظه حال تمرکز کنند و آن را بدون قضاوت بپذیرند. ذهن‌آگاهی در DBT شامل سه مهارت «چه چیزی» (مشاهده کردن، توصیف کردن، و شرکت فعال در لحظه حال) و سه مهارت «چگونه» (حالت ذهنی بدون قضاوت، توجه به یک چیز در هر زمان، و انجام آنچه در لحظه حال لازم است) است.

مهارت‌های تحمل پریشانی (Distress Tolerance): این مهارت‌ها به افراد کمک می‌کند تا بتوانند پریشانی و درد را بهتر تحمل و بپذیرند. در DBT آموزش داده می‌شود که نمی‌توان درد و پریشانی را به‌طور کامل در زندگی اجتناب کرد، اما با استفاده از استراتژی‌های خاص، می‌توان آن‌ها را تحمل کرد.

مهارت‌های اثربخشی بین‌فردی (Interpersonal Effectiveness): این مهارت‌ها شامل راهبردهایی است که افراد می‌توانند برای ابراز خود در موقعیت‌های اجتماعی از آن‌ها استفاده کنند، از جمله گفتن «نه»، درخواست آنچه می‌خواهند و مدیریت تعارض در روابط. علاوه بر این، این مهارت‌ها بر ایجاد روابط جدید و حفظ روابط موجود و همچنین حفظ احترام به خود در آن‌ها تأکید دارند.

 مهارت‌های تنظیم هیجان (Emotion Regulation): این مهارت‌ها به افراد کمک می‌کند تا هیجانات خود را بهتر درک و کنترل کنند. در DBT افراد چندین راهبرد برای بهبود تنظیم هیجان می‌آموزند، از جمله شناسایی و برچسب‌گذاری هیجانات کنونی، شناسایی موانعی که مانع تغییر هیجانات می‌شوند، و شرکت در رویدادها و تجربیات مثبت، و دیگر روش‌های مرتبط.

DBT شامل چهار جزء اصلی است:

1. روان‌درمانی فردی (Individual Therapy): این جلسات معمولاً هفتگی و به مدت ۵۰ تا ۶۰ دقیقه برگزار می‌شوند و در آن افراد به‌صورت یک‌به‌یک با درمانگر کار می‌کنند تا مهارت‌های آموزش داده‌شده در DBT را تمرین کنند. درمانگر ممکن است تکالیفی برای خانه بدهد که شامل مشاهده هیجانات خود طی یک هفته و تمرین مهارت‌های DBT در زندگی روزمره باشد. تکالیف اغلب شامل ثبت هیجانات و رفتارهای روزانه در یک «کارت روزانه» است که درمانگر در هر جلسه آن را بررسی می‌کند. کارت روزانه از افراد می‌خواهد که انگیزه‌ها و اقدامات خود برای آسیب به خود، رفتارهای خودکشی یا مصرف مواد را ثبت کنند و هیجانات خود را هر روز ارزیابی کنند. علاوه بر این، کارت روزانه برای شخصی‌سازی درمان DBT مطابق با نیازهای هر فرد استفاده می‌شود و از افراد خواسته می‌شود رفتارهای خاصی که مانع رسیدن به اهداف فردی «زندگی شایسته زیستن» هستند را پیگیری کنند.

2. جلسات گروهی آموزش مهارت‌ها (Group Skills Training): این جلسات هفتگی و به مدت ۱.۵ تا ۲.۵ ساعت برگزار می‌شوند و ساختاری مشابه کلاس دارند که یک رهبر و هم‌رهبر گروه را از طریق تمرین‌ها، درس‌ها و فعالیت‌ها هدایت می‌کنند. یک جلسه آموزشی ممکن است با تمرین ذهن‌آگاهی آغاز شود و سپس به مرور و بحث در مورد تکالیف جلسه قبل، آموزش مهارت‌های DBT، تعیین تکالیف جدید و یک تمرین پایانی ادامه یابد.

3. کوچینگ تلفنی (Phone Coaching): هدف این است که به افراد کمک کند مهارت‌های DBT را در زندگی روزمره خود تمرین کنند. درمانگر بین جلسات از طریق تلفن یا سایر روش‌های ارتباطی در دسترس بیماران است تا به آن‌ها کمک کند مهارت‌ها را در رویدادها و فعالیت‌های زندگی واقعی به‌کار ببرند.

4. جلسات تیم مشاوره DBT (DBT Consultation Team Meetings): در این جلسات، درمانگران با یکدیگر دیدار می‌کنند تا پرونده‌ها را بررسی کنند، بینش‌ها را به اشتراک بگذارند و اطمینان حاصل کنند که درمان ارائه‌شده با اصول DBT مطابقت دارد.

مدت زمانی که یک فرد برای تکمیل برنامه درمانی DBT نیاز دارد، بسته به اهداف درمانی فرد و پاسخ او به درمان متفاوت است. به‌طور کلی، DBT سرپایی حداقل به شش ماه درمان نیاز دارد، اما اغلب یک سال یا بیشتر طول می‌کشد تا تکمیل شود.

چهار مهارت DBT (ذهن‌آگاهی، تحمل پریشانی، اثربخشی بین‌فردی و تنظیم هیجان) در ماژول‌های جداگانه آموزش گروهی ارائه می‌شوند. برنامه استاندارد آموزش DBT با دو هفته آموزش ذهن‌آگاهی آغاز می‌شود و سپس ماژول‌های پنج تا هفت هفته‌ای برای مهارت‌های تحمل پریشانی، اثربخشی بین‌فردی و تنظیم هیجان ارائه می‌شوند. یک ماژول دو هفته‌ای ذهن‌آگاهی بین هر ماژول پنج تا هفت هفته‌ای گنجانده می‌شود.

به‌طور کلی، تکمیل ماژول‌های آموزش مهارت‌ها با پیروی از برنامه استاندارد DBT حدود شش ماه طول می‌کشد. با این حال، این ماژول‌ها اغلب تکرار می‌شوند، به این معنی که بسیاری از افراد یک سال یا بیشتر در یک برنامه DBT می‌گذرانند. برنامه‌های DBT ممکن است از برنامه استاندارد پیروی نکنند. برای مثال، برنامه‌های بستری و برنامه‌های نیمه‌بستری روزانه ممکن است برنامه‌های کوتاه‌تری برای آموزش مهارت‌ها ارائه دهند.