اختلال مصرف داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضداضطراب (Sedative, hypnotic, or anxiolytic drug use disorder)

این اختلال چیست؟
داروهای آرام‌بخش-خواب‌آور که گاهی «مهارکننده‌ها» نامیده می‌شوند و داروهای ضداضطراب (Anxiolytic) فعالیت مغز را کند می‌کنند. بنزودیازپین‌ها (مانند آتیوان، هالسیون، لیبریوم، والیوم، زاناکس، روهپنول) شناخته‌شده‌ترین نمونه‌ها هستند. یک دسته قدیمی‌تر از این داروها، به نام باربیتورات‌ها (مانند آمی‌تال، نمبوتال، سکونال، فنوباربیتال) نیز در این گروه قرار می‌گیرند. سایر داروهای این دسته شامل کلرال هیدرات (که هنگام ترکیب با الکل سابقاً به آن «قطره‌های بیهوشی» یا «میکی فین» می‌گفتند)، گلوتهیمید، مِتاکوالون (Quaalude، Sopor، «لودز») و مِپروبامات (Equanil، Miltown و نام‌های تجاری دیگر) هستند. الکل نیز برخی ویژگی‌های مشابه با این داروها دارد، اما از آنجا که مصرف آن بسیار شایع است، مشکلات مرتبط با الکل به صورت جداگانه طبقه‌بندی می‌شوند.

اثرات مصرف منظم

مصرف منظم این داروها اغلب منجر به تحمل دارویی می‌شود؛ یعنی بدن به دارو عادت می‌کند و برای رسیدن به اثر موردنظر، نیاز به دوز بالاتر خواهد بود. همچنین ممکن است وابستگی ایجاد شود، به طوری که در صورت قطع ناگهانی دارو، علائم ترک بروز می‌کنند.

موارد استفاده قانونی و درمانی

بسیاری از این داروها کاربردهای درمانی دارند:

• بنزودیازپین‌ها برای درمان اضطراب مفیدند و همچنین در اختلالات خواب کاربرد دارند.
• باربیتورات‌ها برای درمان تشنج‌ها و بیهوشی در جراحی‌های بزرگ استفاده می‌شوند.

استفاده از باربیتورات‌ها برای «نشئه شدن» می‌تواند بسیار خطرناک باشد. فاصلهٔ میان دوز مطلوب و دوزی که منجر به اُوردوز می‌شود بسیار کم است. یک اشتباه کوچک در محاسبه (که به‌راحتی ممکن است رخ دهد) می‌تواند به کما، نارسانی تنفسی (کند شدن یا توقف تنفس) و مرگ منجر شود. علائم ترک باربیتورات‌ها مشابه ترک الکل است و گاهی حتی شدیدتر. بروز تشنج ممکن است رخ دهد و می‌تواند مرگبار باشد.

در مقایسه با باربیتورات‌ها، بنزودیازپین‌ها بسیار ایمن‌تر هستند. این داروها باعث آرام‌بخشی می‌شوند اما به‌ندرت در تنفس فرد اختلال ایجاد می‌کنند یا منجر به مرگ می‌شوند. با این حال می‌توانند از نظر روان‌شناختی مضر باشند، از جمله با ایجاد آرام‌بخشی بیش از حد، اختلال حافظه، هماهنگی حرکتی ضعیف و گیجی. واکنش‌های ترک این داروها می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد، هرچند معمولاً کشنده نیستند.

ترکیب هرکدام از این داروها با یکدیگر یا مصرف آن‌ها همراه با الکل می‌تواند پیامدهای خطرناکی ایجاد کند. افراد اغلب این ترکیبات را برای تقویت حس نشئگی یا برای جبران اثرات ناخوشایند سایر مواد خیابانی مصرف می‌کنند.

علائم اختلال مصرف داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضداضطراب

علائم این اختلال شامل موارد زیر هستند:

• اشتیاق شدید به دارو، همراه با تلاش‌های ناموفق برای کاهش مصرف
• وابستگی جسمانی (ظهور علائم ترک در صورت قطع ناگهانی دارو)
• نیاز مداوم به مصرف دارو با وجود مشکلات روانی، بین‌فردی یا جسمانی مرتبط با مصرف

هیچ دوز مشخص یا تعداد قرص در روز وجود ندارد که نشان‌دهنده وابستگی قطعی فرد به این داروها باشد. افراد وابسته به تدریج تحمل جسمانی پیدا می‌کنند؛ یعنی برای رسیدن به اثر مشابه، به دوز بالاتری نیاز دارند. اما اعتیاد به این معناست که فرد علاوه بر تحمل جسمانی، به اثر دارو اشتیاق دارد یا به دلایلی غیر از کاربرد درمانی آن به دارو متکی است.

اگر فرد به‌طور ناگهانی مصرف دارو را قطع کند، تعادل داخلی بدن به‌طور ناگهانی تغییر می‌کند و علائم ترک بروز می‌کنند، از جمله: اضطراب، لرزش، کابوس، بی‌خوابی، کاهش اشتها، افزایش ضربان قلب، تند شدن تنفس، ناهنجاری‌های فشار خون، تب شدید و تشنج.

• در مورد داروهای کوتاه‌اثر مانند پنتوباربیتال (Nembutal)، سکوباربیتال (Seconal)، آلپرازولام (Xanax) یا مِپروبامات (Miltown, Equanil)، علائم ترک ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آخرین دوز آغاز می‌شوند و بین ۲۴ تا ۷۲ ساعت به اوج می‌رسند.
• در مورد داروهای بلنداثر مانند فنوباربیتال، دیازپام (Valium) یا کلوردیازپوکساید (Librium)، علائم ترک ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از آخرین دوز آغاز شده و در عرض پنج تا هشت روز به اوج می‌رسند.

مانند الکل، داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضداضطراب می‌توانند در حالت مصرف نیز علائم ایجاد کنند. این علائم شامل گفتار بریده‌بریده، مشکلات در هماهنگی حرکتی یا راه رفتن، عدم توجه و مشکلات حافظه است. در موارد شدید، فرد ممکن است به خمودگی یا کما برود.

تشخیص

اگر پزشک شما مشکوک باشد که به داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضداضطراب وابسته هستید، از شما در مورد موارد زیر سؤال خواهد کرد: نوع داروهایی که مصرف می‌کنید، میزان و دفعات مصرف، مدت زمان مصرف و شرایطی که دارو را استفاده می‌کنید. پزشک همچنین درباره علائم جسمانی، مشکلات روانی یا دشواری‌های رفتاری مرتبط با مصرف دارو (مانند کاهش عملکرد کاری، مشکلات در روابط شخصی یا دستگیری‌های قانونی) سؤال خواهد کرد.

اگر به‌طور همزمان از سایر مواد مانند الکل، هروئین، آمفتامین‌ها، کوکائین یا ماریجوانا نیز استفاده می‌کنید، اطلاع دادن به پزشک مفید است. صحبت صادقانه دربارهٔ مصرف مواد با پزشک یا مشاور ممکن است دشوار باشد. ممکن است مطمئن نباشید که می‌خواهید کمک بگیرید، اما ارائهٔ اطلاعات دقیق و کامل دربارهٔ مصرف دارو باعث برنامه‌ریزی درمانی مؤثرتر می‌شود. هدف تنها گذشتن ایمن از مرحلهٔ سم‌زدایی نیست، بلکه ایجاد برنامه درمانی است که به کاهش اشتیاق به دارو و حل مشکل اصلی منجر به اعتیاد (مانند اضطراب، افسردگی یا شرایط استرس‌زا) کمک کند.

پزشک می‌تواند وابستگی به این داروها را بر اساس تاریخچهٔ شما، الگوی مصرف و تأثیر آن بر زندگی و سلامت‌تان تشخیص دهد. در برخی موارد، به‌ویژه اگر علائم نشئگی یا ترک را داشته باشید، پزشک ممکن است شواهد بیشتری از طریق معاینه جسمانی پیدا کند. همچنین ممکن است پزشک بخواهد ادرار یا خون شما را آزمایش کند.

مدت‌زمان مورد انتظار

وابستگی به داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضداضطراب می‌تواند یک مشکل طولانی‌مدت باشد و سال‌ها ادامه پیدا کند.

پیشگیری

برای پیشگیری از مشکلات، دستورات پزشک را دقیقاً رعایت کنید و از مصرف دوز بیشتر از مقدار تجویزی خودداری کنید. با این حال، نیروهای بیولوژیکی، روانی و اجتماعی که منجر به اعتیاد می‌شوند، اغلب دشوار پیشگیری می‌شوند. اگر احساس می‌کنید نیاز به دارو بیش از مدت تجویز شده دارید، فوراً با پزشک مشورت کنید. هرگز دارویی را که برای شخص دیگری تجویز شده است، مصرف نکنید.

درمان

اولین هدف درمان، سم‌زدایی (قطع تدریجی دارو و رفع وابستگی) است. سم‌زدایی معمولاً شامل کاهش تدریجی دوز دارو یا جایگزینی موقت دارویی با علائم ترک کمتر شدید است. در صورت استفاده از داروی جایگزین، دوز آن نیز به تدریج کاهش می‌یابد. بسته به شدت وابستگی به دارو و عوامل دیگر (مانند بیماری قلبی یا ریوی شدید، نارسایی کبد، فشار خون بالا، سن فرد و وضعیت کلی سلامت)، ممکن است سم‌زدایی نیازمند بستری در بیمارستان باشد.

تمام اختلالات مصرف دارو پیچیده هستند و علل متعددی دارند. اختلال مصرف دارو معمولاً یک مشکل جداگانه نیست. افراد مبتلا به اختلال مصرف داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضداضطراب غالباً با سایر اختلالات روانی مانند اضطراب یا افسردگی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. بنابراین، درمان باید متناسب با نیازهای متعدد فرد طراحی شود. این روند باید با یک ارزیابی جامع (پزشکی، روانی و اجتماعی) آغاز شود تا مشکلات مختلفی که منجر به مصرف دارو شده‌اند شناسایی شوند.

مشاوره، درمان‌های رفتاری و برنامه‌های گروهی (مانند برنامه ۱۲ مرحله‌ای یا بازیابی منطقی) می‌توانند به فرد کمک کنند تا با اعتیاد مقابله کند. داروها یا روان‌درمانی نیز می‌توانند اشتیاق به دارو یا عادت‌هایی که ممکن است منجر به عود شوند را کنترل کنند. همچنین در درمان سایر علائم یا مشکلاتی که در طول ارزیابی و درمان شناسایی می‌شوند مفید هستند.

پیش‌آگهی

اختلال مصرف داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضداضطراب بدون حمایت و درمان علل اصلی، دشوار است و به راحتی قابل ترک نیست. سم‌زدایی معمولاً ایمن است زمانی که دوز دارو به تدریج کاهش یابد. افرادی که علائم ترک آن‌قدر شدید می‌شوند که نیاز به بستری در بیمارستان پیدا کنند، ۲ تا ۵ درصد خطر مرگ دارند؛ این میزان مشابه ترک شدید الکل است. با این حال، اکثر افراد پیش از رسیدن به این مرحله، کمک دریافت می‌کنند. از آنجا که امکان مصرف بیش از حد برخی از این داروها آسان است، خطر اوردوز تصادفی قابل توجه است. به‌طور کلی، درمان رسمی می‌تواند خطر عود یا بازگشت به رفتار اعتیادی را کاهش دهد.