چرا بعضی افراد نیاز دارند بدانند داستان چطور تمام می‌شود!
نکات کلیدی
- بیشتر افراد برای جلوگیری از افشای پایان داستان‌ها، سریال‌ها یا مسابقات ورزشی مورد علاقه‌شان، تلاش زیادی می‌کنند.
- آزمایش‌ها نشان داده‌اند که افشای پایان یک داستان پیش از مطالعه یا تماشا می‌تواند در واقع لذت تجربه را افزایش دهد، هرچند این مسئله ممکن است به نوع اسپویل بستگی داشته باشد.
- یکی از دلایل احتمالی برای لذت بردن از اسپویلرها، «روانی ادراکی» (perceptual fluency) است: آگاهی از پایان ماجرا درک داستان را آسان‌تر می‌سازد.
آیا تا به حال پیش آمده که در تماشای یک سریال یا مسابقه تأخیر داشته باشید و تلاش کنید پیش از دیدنش چیزی درباره پایان آن نشنوید؟
به‌نظر می‌رسد که همه شواهد نشان می‌دهند مردم از اسپویلر بیزارند و به هر قیمتی از آن پرهیز می‌کنند. اما آیا این همه تلاش واقعاً توجیه دارد؟ آیا آگاهی از پایان داستان یا نتیجه‌ی یک بازی ورزشی، تجربه‌ی لذت کشف آن را از بین می‌برد؟
آیا اسپویلرها واقعاً بد هستند؟
تیمی از پژوهشگران روان‌شناسی این پرسش را در قالب سه آزمایش بررسی کردند. آن‌ها بیش از ۸۰۰ شرکت‌کننده را در معرض داستان‌های کوتاهی با حداکثر ۴۲۰۰ کلمه قرار دادند. هر آزمایش شامل یک ژانر ادبی متفاوت بود: داستان‌های با پایان غیرمنتظره، معمایی، و داستان‌های ادبی‌تر و احساسی. در هر ژانر، شرکت‌کنندگان نسخه‌هایی از داستان را می‌خواندند که برخی پیشاپیش اسپویل شده بودند و برخی نه. پس از مطالعه، از آن‌ها خواسته شد که میزان لذت خود از خواندن را ارزیابی کنند.
به‌طرز شگفت‌انگیزی، شرکت‌کنندگان به داستان‌هایی که پایان‌شان پیش‌تر لو رفته بود، امتیاز بالاتری دادند. در واقع، نتایج نشان داد که شرکت‌کنندگان به‌طور کلی ترجیح می‌دادند داستان‌هایی را بخوانند که پایان‌شان برای‌شان آشکار شده بود. به‌نظر می‌رسید اسپویل نه‌تنها داستان را خراب نمی‌کند، بلکه آن را لذت‌بخش‌تر هم می‌کند!
یافته‌های تجربی فوق نشان می‌دهد که افراد به‌طرز عجیبی از اسپویلرها لذت می‌برند، با آن‌که خودآگاهانه در پی اجتناب از آن‌ها هستند. پژوهشگران چند توضیح نظری برای این نتایج ضد‌غریزه ارائه دادند:
روانی ادراکی (Perceptual Fluency): یکی از دلایل ممکن برای لذت بردن از داستان‌هایی با پایان لو رفته، سلاست (روانی) ادراکی است. وقتی کسی پیشاپیش از پایان داستان آگاه باشد، محتوای پیشِ رو را راحت‌تر پیش‌بینی و پردازش می‌کند. این امر بار شناختی را کاهش می‌دهد و عناصر مختلف داستان آسان‌تر درک و ترکیب می‌شوند. همین باعث می‌شود تجربه‌ی کلی خواندن یا تماشا لذت‌بخش‌تر شود.
تنش لذت‌بخش (Pleasurable Tension): دلیل دیگر (یا مکمل) برای لذت بردن از اسپویلرها، تنش خوشایندی است که از آگاهی نسبت به یک پیچش آتی داستان ایجاد می‌شود. مطلع بودن از یک رویداد غیرمنتظره، هیجان مخاطب را بیشتر می‌کند و باعث می‌شود توجه بیشتری به نحوه‌ی واکنش شخصیت‌ها به چالش‌های پیش‌رو جلب شود.
اما شواهدی هم علیه اسپویلر وجود دارد
با وجود این توضیحات نظری، پژوهش‌های پیگیری‌شده نتایج متفاوتی به‌دست آورده‌اند. در مطالعه‌ای مشابه که در سال ۲۰۱۶ انجام شد، پژوهشگران دریافتند که شرکت‌کنندگان از داستان‌هایی که پایان‌شان اسپویل شده بود، به‌طور معناداری کمتر لذت بردند.
چطور می‌توان این نتایج متناقض را توضیح داد؟
پژوهشگران این تفاوت را به نوع داستان‌ها و انواع مختلف اسپویلر نسبت دادند. مطالعه‌ی جدیدتر از اسپویلرهای کوتاه‌تری استفاده کرده بود که مستقیماً پایان داستان را لو می‌دادند، در حالی که در مطالعه‌ی قبلی، اسپویلرها اطلاعات کلی‌تری مانند تم یا مضمون داستان را فاش می‌کردند. نحوه‌ی ارائه‌ی اسپویلر نقش مهمی در تجربه‌ی بعدی افراد دارد.
همچنین، مطالعه‌ی دوم نشان داد که تفاوت‌های فردی اهمیت دارند. به‌نظر می‌رسید شرکت‌کنندگانی که نیاز بیشتری به شناخت (Need for Cognition) داشتند—یعنی کسانی که بیشتر از دیگران از فکر کردن و حل مسئله لذت می‌برند—از اسپویل شدن پایان داستان بیشتر ناراحت می‌شدند. این یافته شهودی به‌نظر می‌رسد: افرادی که دوست دارند هنگام خواندن یا تماشای داستان چالش ذهنی داشته باشند، از این‌که این چالش با یک اسپویل از بین برود، ناخرسند می‌شوند.
آیا مردم واقعاً اسپویلر را دوست دارند؟
گرچه نتایج آزمایش‌ها یکدست نیستند، اما به‌نظر می‌رسد که لو دادن پایان یک داستان، رقابت یا مسابقه ورزشی، الزاماً به اندازه‌ای که تصور می‌شود تجربه را خراب نمی‌کند. در برخی موارد، توانایی پیش‌بینی آن‌چه در راه است، به‌ویژه برای کسانی که تمایل به رمزگشایی یا تفکر پیچیده ندارند، تجربه‌ی کلی را بهبود می‌بخشد.
یکی از شواهد پشتیبان این دیدگاه، لذت مردم از تماشای مکرر سریال‌ها و فیلم‌های محبوب‌شان است. کاهش چالش ذهنی ناشی از دقت به فرمان‌های مربی، به ما کمک می‌کند که بیشتر آرام بگیربم و از حرکت‌ها لذت بیشتری ببربم.
«گاهی حتی اگر بدانی قراره چی بشه، باز هم می‌تونی از مسیرش لذت ببری.»
پاسخ‌ها