بیماری اجتماعی-روانی جمعی
دانشآموزی ناگهان دچار درد و فلج پا میشود و کمی بعد، صدها همکلاسی او علائم مشابه پیدا میکنند. در صومعهها، راهبهها شروع به گاز گرفتن یکدیگر میکنند و این اتفاق به صومعههای نزدیک نیز سرایت میکند. سه دانشآموز دختر بیوقفه میخندند و این وضعیت گاهی چند روز طول میکشد. وقتی نزدیک به ۱۰۰ همکلاسی دچار همان مشکل میشوند، مدرسه مجبور به تعطیلی میشود.
با این حال، در هیچ یک از این موارد توضیح پزشکی یافت نشد. در نهایت، این موارد بهعنوان نمونههایی از بیماری اجتماعی-روانی جمعی (mass sociogenic illness) شناخته شدند، که بسیاری از ما آن را با نامهای دیگر میشناسیم: هیستری جمعی، هیستری همهگیر یا بیماری روانی-جمعی. با گذشت زمان، منابع مختلفی برای این بیماریها مطرح شده و امروزه تیکتاک و سایر شبکههای اجتماعی ممکن است محیط مناسبی برای آن فراهم کنند.
بیماری اجتماعی-روانی چیست؟
ویژگی اصلی این شرایط آن است که چندین نفر در یک گروه اجتماعی دچار علائم مشابه، غیرقابل توضیح پزشکی و اغلب عجیب میشوند. در برخی موارد، افراد مبتلا معتقدند که در معرض چیزی خطرناک مانند سم یا عامل عفونی قرار گرفتهاند، هرچند تحقیقات دقیق هیچ مدرکی برای آن پیدا نمیکند.
رنج ایجاد شده توسط این بیماریها کاملاً واقعی و عمیق است، حتی زمانی که علت روشنی وجود ندارد و نتایج آزمایشها طبیعی هستند. و نه، فرد مبتلا به بیماری اجتماعی-روانی «فقط به دنبال جلب توجه» نیست و «عمداً این کار را انجام نمیدهد».
برچسب زدن افراد بهعنوان سینهسوز (hypochondriac) یا «دیوانه» و یا نامیدن بیماری بهعنوان «هیستری» کمکی نمیکند. واژههای هیستری و هیستریک که از کلمه یونانی hystera به معنای رحم گرفته شدهاند، بار معنایی سنگینی دارند و اغلب برای کوچک جلوه دادن زنان و توصیف آنها بهعنوان روانی ناپایدار یا مستعد واکنشهای غیرقابل کنترل احساسی یا ترس استفاده شدهاند. در حالی که برخی پژوهشگران معتقدند این بیماریها بیشتر زنان را تحت تأثیر قرار میدهند، اکثر مطالعات منتشر شده درباره این وضعیت چند دهه قدمت دارند و بر اساس تعداد محدودی از موارد انجام شدهاند.
ویژگیهای شایع بیماری اجتماعی-روانی جمعی
شیوعهای گذشته شامل بیماریهایی بودند که در آن افراد ناگهان غش میکردند، یا دچار تهوع، سردرد یا تنگی نفس میشدند، یا حرکات تشنجی، صداهای غیرارادی یا فلج را تجربه میکردند. معمولاً این شیوعها در میان افرادی رخ میداد که در نزدیکی هم مانند مدرسه یا محل کار قرار داشتند. به ندرت، مواردی به نظر میرسد که از طریق برنامههای تلویزیونی منتشر شده باشند. اکنون، شبکههای اجتماعی ممکن است منبع جدیدی برای آن باشند.
ویژگیهای مشخص این بیماریها عبارتند از:
- تجربه علائمی که علت پزشکی روشنی ندارند، حتی پس از بررسیهای گسترده
- علائمی که موقتی، بیخطر و غیرمعمول برای افراد مبتلا هستند
- شروع سریع علائم و بهبود سریع
- افرادی که تحت تأثیر قرار میگیرند، از طریق عضویت و تعامل در یک گروه اجتماعی یا نزدیکی فیزیکی به هم مرتبط هستند
درمان بیماری اجتماعی-روانی جمعی
بهطور کلی، درمان شامل موارد زیر است:
- حذف یا رد توضیحات پزشکی برای علائم
- تعطیل کردن مکانی که شیوع در آن رخ داده است
- دور کردن افراد از محل مواجهه فرضی (چه آنلاین و چه حضوری)
- جدا کردن افراد مبتلا از یکدیگر
اطمینانبخشی درباره نبود خطر و نشان دادن این که شیوع زمانی متوقف میشود که افراد دیگر در تماس نزدیک با هم نباشند، معمولاً اضطراب را کاهش داده و روند بهبود را تسریع میکند.
تیکها و تیکتاک: محرک جدید بیماری اجتماعی-روانی؟
اولین نمونههای شناخته شده از بیماری اجتماعی-روانی ناشی از شبکههای اجتماعی در یک یا دو سال گذشته شناسایی شدند، زمانی که با پاندمی همزمان بود. نورولوژیستها مشاهده کردند که تعداد فزایندهای از بیماران، بهویژه دختران نوجوان، دچار حرکات و صداهای غیرارادی و غیرمعمول شدند که شبیه سندرم تورت بودند. پس از رد سایر توضیحات، به نظر میرسید این تیکها در نوجوانان مرتبط با ساعتها مشاهده ویدئوهای تیکتاک افرادی است که گزارش میدهند به سندرم تورت یا سایر اختلالات حرکتی مبتلا هستند. این ویدئوها که توسط اینفلوئنسرهای شبکههای اجتماعی منتشر شدهاند، میلیاردها بازدید در تیکتاک دارند و ویدئوهای مشابه در یوتیوب و سایر سایتها نیز موجود است.
برخی گزارشها نشان میدهند که دارو، مشاوره و مدیریت استرس کمککننده بوده است. همچنین دوری از پستهای شبکههای اجتماعی درباره اختلالات حرکتی و اطمینانبخشی در مورد ماهیت بیماری نقش کلیدی در بهبود داشته است.
مرزهای جغرافیایی و تاریخچه بیماریهای اجتماعی-روانی
مرزهای جغرافیایی ممکن است اهمیت کمتری پیدا کرده باشند؛ امروزه عواملی که این بیماریها را تحریک میکنند ممکن است شامل شبکههای اجتماعی نیز باشند، نه فقط نزدیکی فیزیکی.
بیماریهای اجتماعی-روانی موضوعی جدید نیستند. اگر در قرون وسطی زندگی میکردید، احتمالاً با «طاعون رقص» آشنا بودید؛ در سراسر اروپا، گزارش شده بود که تعداد زیادی از افراد مبتلا شروع به رقص غیرارادی و دیوانهوار تا حد خستگی میکردند. نگرانیها و اضطرابهای آن دوران نقش مهمی داشتند. پیش از ۱۹۰۰، زمینههای مذهبی یا معنوی شایع بود. وقتی در اوایل قرن بیستم نگرانیها درباره مواد غذایی آلوده و سموم محیطی مطرح شد، بوهای غیرمعمول یا غذاها باعث بروز تپش قلب، سرگیجه یا سایر علائم اضطرابی میشدند.
بهطور مثال، اخیراً برخی ساکنان کرانه باختری که فکر میکردند بمبارانهای نزدیک، سلاحهای شیمیایی آزاد کردهاند، سرگیجه و غش را گزارش کردهاند، هرچند هیچ شواهدی از سلاح شیمیایی یافت نشد.
نزدیکتر به زمان ما، گزارشهایی منتشر شده که سندرم هاوانا ممکن است نمونهای دیگر از بیماری اجتماعی-روانی جمعی باشد، هرچند هنوز نتیجهگیری قطعی نشده است. این سندرم ابتدا در سال ۲۰۱۶ در میان اعضای وزارت امور خارجه آمریکا در هاوانا، کوبا توصیف شد؛ افرادی که این وضعیت را تجربه کردند، ناگهان دچار سردرد، خستگی، تهوع، اضطراب و اختلال حافظه شدند.
این علائم توسط صدها نفر در نقاط مختلف جهان گزارش شده است. بسیاری از آنها کارکنان خدمات خارجی وابسته به سفارتخانههای آمریکا هستند. بلافاصله پس از اولین گزارشها، شایعاتی مطرح شد که یک منبع انرژی تسلیحاتی جدید باعث این بیماری است، مانند میکروویوهای شلیکشده از فاصله دور. کوبا، روسیه یا دیگر دشمنان متهم شدهاند، اما تاکنون ماهیت و علت واقعی این وضعیت نامشخص باقی مانده است.
نوسبو، نه پلاسبو
یکی از نظریهها پیشنهاد میکند که بیماری اجتماعی-روانی نوعی از اثر نوسبو است. پلاسبو — مانند قرص قند یا درمان غیرفعال دیگر — ممکن است به دلیل انتظار بهرهمندی به افراد کمک کند احساس بهتری داشته باشند. اثر نوسبو به این اشاره دارد که افراد ممکن است صرفاً بر اساس انتظار منفی از وقوع یک اتفاق، تجربهای منفی داشته باشند.
اینگونه تصور کنید: بیشتر احتمال دارد که شما از دارویی سردرد بگیرید اگر قبلاً درباره این عارضه جانبی احتمالی هشدار دریافت کرده باشید، در مقایسه با شخص دیگری که درباره عارضهای دیگر هشدار دریافت کرده است. به همین ترتیب، فرض کنید افرادی را میبینید که غش میکنند. اگر باور کنید این اتفاق ناشی از مادهای است که آنها — و شما! — در معرض آن بودهاید، ممکن است شما هم غش کنید، حتی اگر در واقع هیچ مواجههای با مادهای که باعث غش شود، رخ نداده باشد.
جمعبندی
هنوز مشخص نیست که چرا برخی افراد دچار بیماری اجتماعی-روانی میشوند و برخی دیگر نه. بسیاری از افراد استرس زیادی دارند. میلیونها نفر در دوران پاندمی در خانه ماندند و روزانه ساعتهای بیشتری را در شبکههای اجتماعی گذراندند. بسیاری از افراد به قدرت تلقین حساس هستند. با این حال، بیماری اجتماعی-روانی نسبتاً نادر است. با وجود اینکه این وضعیت صدها سال است وجود دارد، بسیاری از جنبههای آن هنوز مرموز باقی ماندهاند. داشتن ذهن باز اهمیت دارد. برخی موارد بیماری اجتماعی-روانی ممکن است ناشی از سم محیطی یا عامل عفونی باشد که در زمان وقوع شناسایی نشده است.
پاسخها